Πέμπτη 25 Μαρτίου 2010

εθνικές επέτειοι και θρησκευτικές κατανύξεις


Έρχομαι, μεγαλύνοντας κι εφαρμόζοντας,
Ξεπερνώντας ευθύς εξαρχής τους παλιούς δειλούς ψιλικατζήδες,
Παίρνοντας ακριβώς τις διαστάσεις του Ιεχωβά,
Λιθογραφώντας τον Κρόνο, τον γιο του τον Δία, και τον Ηρακλή τον εγγονό του,
Προσχέδια αγοράζοντας του Όσιρι, της Ίσιδας, του Βήλου, του Βράχμα, του Βούδα,
Βάζοντας στο λεύκωμά μου σκόρπια τον Μανιτού και τον Αλλάχ πάνω σ' ένα φύλλο,
Μαζί με τον Οντίν και τον φρικαλέο Μεξιτλί και κάθε λογής είδωλο και εικόνα,
Τους παίρνω όλους για όσο αξίζουν κι ούτε δεκάρα παραπάνω,
Αποδεχόμενος πως κάποτε έζησαν κι έκαναν το έργο των καιρών τους.

Walt Whitman (1819-1892)

Παρασκευή 19 Μαρτίου 2010

Τα αριστεία στην εκπαίδευση

Στην εποχή της πλειοδοσίας αριστούχων μαθητών (μέσος όρος επίδοσης τμήματος άκουσον - άκουσον 17 ή 18, και μάλιστα στα περισσότερα μαθήματα και όχι μόνο στη γυμναστική ή τα καλλιτεχνικά, όπως σε έναν βαθμό συνέβαινε και παλαιότερα), δεν μπορεί να απονέμονται αριστεία για την καινοτόμο δράση 100 μεμονωμένων εκπαιδευτικών ή 100 σχολικών μονάδων, επειδή, σύμφωνα με ανακοίνωση της ΟΛΜΕ:
  • Η υπουργική βράβευση [...] αποτελεί και προσβολή για όλους εκείνους τους συναδέλφους που δεν χωράνε στα αμερικάνικης έμπνευσης «top-100» [...]
  • Για τους εκπαιδευτικούς η συνεργασία των συναδέλφων και όχι ο διαγκωνισμός των υποψηφίων είναι η ελπίδα του ελληνικού σχολείου [...]
  • Η αναγνώριση του έργου μας έρχεται μέσα από τα μάτια των μαθητών μας και των γονιών τους και όχι από επιτροπές πρόθυμων συνεργατών ενός υπουργείου που σταθερά απαξιώνει και επίμονα συκοφαντεί τους εκπαιδευτικούς [...]
  • Για εμάς το σχολείο του ανταγωνισμού, της φτήνιας, της χορηγίας και των μετρήσιμων επιδόσεων δεν είναι το σχολείο του μέλλοντος, αλλά του παρελθόντος
  • Το σχέδιο τους αναπαράγει το σχολείο των εξετάσεων, της αμάθειας και της υποχρηματοδότησης
  • Αντίθετα ο αγώνας μας υπηρετεί το σχολείο της ισότητας, της αξιοπρεπούς χρηματοδότησης, της συνεργασίας και της πάλης για μια γνώση χρήσιμη στην αναζήτηση της αλήθειας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.
  • [...] αυτοί που θέλουν να στερήσουν τις λαϊκές κατακτήσεις ενός ολόκληρου αιώνα δεν μπορούν να εμπνεύσουν όραμα και εκπαιδευτικό κίνημα, γιατί αυτοί που αντλούν την ποίηση τους από το παρελθόν δεν μπορούν για πολύ να ξεγελούν πολλούς».
Ομολογώ ότι δεν μπορώ να παρακολουθήσω τη συλλογιστική του κειμένου και ειδικότερα τα εξής:
  • Γιατί η βράβευση ορισμένων είναι προσβολή για όσους δεν "χωράνε στα αμερικάνικης έμπνευσης «top-100»; Αν έτσι κι αλλιώς είναι κάτι που δεν τους ταιριάζει, τότε δεν τους ενδιαφέρει, άρα γιατί να τους προσβάλλει; Πόσοι ακριβώς είναι αυτοί;
  • Είναι σίγουρο ότι η πλειονότητα των εκπαιδευτικών διαφωνεί με μια αμερικανικής εμπνεύσεως διαδικασία, όταν, φαντάζομαι, ουδείς εκ των συντακτών της καταγγελίας διαφωνεί για την παγκόσμια κυριαρχία των αξιών του νεοφιλελευθερισμού και για την αμερικανοποίηση της κουλτούρας;
  • Ποια ακριβώς διαδικασία καταγγέλλεται με την αναφορά στην αμερικανική πρακτική; Μήπως επιδιώκεται η ενεργοποίηση αντιαμερικανικών αντανακλαστικών απλώς και μόνο με τη χρήση του επιθέτου;
  • Μήπως το κείμενο και η στάση της ΟΛΜΕ προσβάλλει τους συναδέλφους που βραβεύτηκαν; Η μήπως η προσβολή των συγκεκριμένων δεν "μετράει" επειδή δεν συνιστούν "κρίσιμη μάζα";
  • Γιατί η εν λόγω δράση αποκλείει τη συνεργασία εκπαιδευτικών, αφού άλλωστε η βράβευση αφορά και ολόκληρες σχολικές μονάδες; Από πότε η καινοτόμος δράση ενός, έστω, εκπαιδευτικού, στο πλαίσιο του σχολικού θεσμού πάντα, δεν εμπεριέχει, τουλάχιστον, την μαθητική εμπλοκή και προσπάθεια;
  • Γιατί η ανάληψη πρωτοβουλιών από μέρους ορισμένων εκπαιδευτικών θεωρείται "διαγκωνισμός" και όχι (ευγενής) άμιλλα, όπως, άλλωστε, συνηθίζεται στο πλαίσιο του σχολικού θεσμού, ακόμα και όταν η εγκυρότητα της χρήσης του είναι αμφισβητήσιμη.
  • Ποια είδους συνεργασία μεταξύ των συναδέλφων συνιστά ελπίδα του ελληνικού σχολείου;
  • Γιατί η διάκριση αντιμάχεται τη συνεργασία και γιατί αποκλείεται το ενδεχόμενο η διάκριση να λειτουργήσει ως κίνητρο για την ανάληψη παρόμοιων πρωτοβουλιών στο μέλλον και από άλλους εκπαιδευτικούς ή σχολικές μονάδες; Γιατί η διάκριση μιας σχολικής μονάδας δεν αποτελεί ευκαιρία να προβληθεί το έργο της στην τοπική κοινωνία (και ευρύτερα) και άρα να επιτύχει μεγαλύτερη συνδρομή στο έργο της και άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία;
  • Αν πράγματι η διαδικασία επιλογής των «top-100» έγινε από συνεργάτες του υπουργείου που "σταθερά απαξιώνουν και επίμονα συκοφαντούν τους εκπαιδευτικούς" , τότε γιατί βράβευσαν τους συγκεκριμένους; Δεν είναι μία αντίφαση από τη μια να συκοφαντεί κανείς τους εκπαιδευτικούς και από την άλλη να τους βραβεύει; Αν η συγκεκριμένη φράση υπονοεί τη διαφωνία της ΟΛΜΕ για τα κριτήρια επιλογής, τότε γιατί δεν αναφέρει τα σημεία της διαφωνίας της και γιατί δεν αντιπροτείνει τα δικά της; Από πότε ένας "πρόθυμος συνεργάτης" ενός υπουργείου ταυτίζεται με τον δοσίλογο ή τον προδότη;
  • Με δεδομένο ότι η "αναγνώριση του έργου μας έρχεται μέσα από τα μάτια των μαθητών μας και των γονιών τους", δεν θα ήταν εύλογο να αντιπροτείνει η ΟΛΜΕ για τη συγκεκριμένη βράβευση, και όχι μόνο, να λαμβάνεται υπόψη, η εκτίμηση που τρέφουν για το ελληνικό σχολείο και τους λειτουργούς του οι μαθητές και οι γονείς τους; Μήπως επικαλείται τη γνώμη τους όσο παραμένει συγκεχυμένη ή, έστω, αποτυπώνεται σε ερευνητικές προσπάθειες που δεν επηρεάζουν την εκπαιδευτική πολιτική (βλ. για παράδειγμα τα πάμπολλα ερευνητικά δεδομένα που απεικονίζουν την απαξίωση του δημόσιου σχολείου και την προτίμηση των φροντιστηρίων). Και βέβαια γιατί η ΟΛΜΕ να μη σχεδιάσει και να μην αναλάβει την εν λόγω διαδικασία συλλογής δεδομένων, ώστε να διασφαλίζεται η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του αποτελέσματος;
  • Γιατί η αναγνώριση της πολιτείας αντιδιαστέλλεται στην αναγνώριση του έργου ενός εκπαιδευτικού από μέρους των μαθητών και των γονιών τους, με την προϋπόθεση ότι και στις δύο περιπτώσεις διασφαλίζεται η εγκυρότητα της διαδικασίας.
  • Αν το σχολείο "των μετρήσιμων επιδόσεων είναι το σχολείο του παρελθόντος", γιατί η ΟΛΜΕ δεν καλεί τους εκπαιδευτικούς να πάψουν να βάζουν διαγωνίσματα και βαθμούς και να βραβεύουν τους μαθητές τους, όπως κάνουν κάθε χρόνο στα σχολεία; Γιατί επίσης δεν εισηγείται την αποχή από τη βαθμολογία των μαθητικών γραπτών στις πανελλαδικές εξετάσεις;
  • Αν το σχολείο του ανταγωνισμού είναι καταδικαστέο, γιατί να υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ των κομμάτων στους συνδικαλιστικούς αγώνες;
  • Γιατί το σχολείο της χορηγίας είναι εκείνο του παρελθόντος και γιατί η χορηγία είναι αδίκημα;
  • Αν δεχτούμε ότι το σχολείο "της φτήνιας" είναι "το σχολείο του παρελθόντος και όχι του μέλλοντος" η φράση μοιάζει για διαφήμιση του Υπουργείου!
  • Γιατί η θεσμοθέτηση βραβείων για καινοτόμες δράσεις αναπαράγει "το σχολείο της αμάθειας", με άλλα λόγια γιατί η καινοτομία ταυτίζεται με την αμάθεια και με ποιες προϋποθέσεις θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι προάγει τη γνώση;
  • Αν με τη βράβευση ορισμένων εκπαιδευτικών και σχολικών μονάδων διαιωνίζεται το σχολείο της υποχρηματοδότησης, μάλλον η αντίδραση υπονοεί την επιθυμία πολυτελέστερης τελετής.
  • Ποιες είναι οι λαϊκές κατακτήσεις ενός ολόκληρου αιώνα τις οποίες αντιμάχεται η συγκεκριμένη διαδικασία; Μήπως η απουσία κάθε είδους έγκυρης αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου θεωρείται λαϊκή κατάκτηση; Αν είναι έτσι, ποιοι πλήττονται περισσότερο με την ισοπέδωση και την απουσία διαδικασιών ανατροφοδότησης και άρα βελτίωσης της ποιότητας, οι έχοντες τη δυνατότητα να σπουδάσουν στα καλύτερα σχολεία διεθνώς ή οι μη έχοντες;
  • Γιατί αυτοί που "αντλούν την ποίησή τους από το παρελθόν δεν μπορούν για πολύ να ξεγελούν τους πολλούς" και άρα "δεν μπορούν να εμπνεύσουν όραμα και εκπαιδευτικό κίνημα"; Πού πήγε η πίστη στην αξία της ελληνικής παράδοσης και στη σημασία των "κατακτήσεων ενός ολόκληρου αιώνα";
  • Μήπως αντί για τον όρο "ποίηση" είναι προσφορότερος ο όρος "πρακτική" ή κάτι παρόμοιο; Γιατί η συγκεκριμένη "ποίηση" της ΟΛΜΕ μοιάζει υπερρεαλιστική. Και ουδεμία αντίρρηση υπάρχει για τη εν λόγω ποιητική, αλλά μήπως δεν συνάδει με την περίσταση επικοινωνίας για την οποία συντίθεται;
Όλα τούτα δεν συντελούν ούτε στη βελτίωση του θεσμού ούτε, πολύ περισσότερο, στην αναβάθμιση της εκπαιδευτικής πρακτικής, θέμα για το οποίο δεν νομίζω να υπάρχουν διαφωνίες.

Άνοιξη

Η αγάπη των φίλων είναι ορατή όχι μόνο στο τι μας προσφέρουν αλλά και στο πώς μας το προσφέρουν!
Posted by Picasa

Τετάρτη 17 Μαρτίου 2010

...περί κενού και τυφλότητος




Από Κενό σ' άλλο Κενό -
Μία οδό μηχανικά
Βάδισα δίχως Μίτο -
Αν στέκομαι - ή αφανίζομαι - ή προχωρώ -
Αδιάφορη το ίδιο -

Κι αν κάπου - τέλος - έφτασα,
Στο τέλος πια δεν επαρκούν
Θαμπές αποκαλύψεις -
Τα μάτια έκλεισα - και ήταν πιο ανάλαφρο -
Τυφλή - να ψηλαφίσω. (Emily Dickinson, 1863)

Ψηλαφίζοντας το κενό, στα τυφλά, δίχως μίτο, είναι πιο ανάλαφρο.
Ανατροπή.
Η τυφλότητα ως αγαθό ...το ίδιο και η σιωπή, όταν ο λόγος, συγκεχυμένος, δεν διαπερνά το σκότος.

Η φωνή του Οιδίποδα Τυράννου:
"ιώ σκότου
νέφος εμόν απότροπον, επιπλόμενον άφατον,
αδάματόν τε και δυσούριστον όν.
οίμοι,
οίμοι μάλ' αύθις. οίον εισέδυ μ' άμα
κέντρων τε τώνδ' οίστρημα και μνήμη κακών"

Η τυφλότητα του Οιδίποδα δεν είναι ανάλαφρη, συνδέεται με τη "μνήμη κακών", απ' τα οποία και πηγάζει. Ο λόγος, αποκαλυπτικός του σπαραγμού και της μηδαμινότητας της ανθρώπινης γνώσης.

Οι "τυφλοί" δεσμώτες του πλατωνικού σπηλαίου που βλέπουν μόνο τις σκιές των αληθινών πραγμάτων και οι λίγοι που "ανεβαίνουν" από το ημίφως της σπηλιάς και της άγνοιας και κατορθώνουν να αναμετρηθούν με το φως του ήλιου, της παιδείας. Η τυφλότητα και η σκιά, απεικάσματα του πραγματικού κόσμου. Η τυφλότητα που δεν ενοχλεί, γιατί δεν είναι συνειδητή. Εδώ "πονάει" το φως του ήλιου, όπως και καβαφικά Παράθυρα:

Σ΄ αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνώ
μέρες βαρυές, επάνω κάτω τριγυρνώ
για νάβρω τα παράθυρα. - Όταν ανοίξει
ένα παράθυρο θάναι παρηγορία -
Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώ
να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.
Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.
Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει.

Η αναζήτηση του φωτός μέσα στο σκότος και ο φόβος για την αποκάλυψη. Η τυφλότητα ως αντίδοτο στην τυραννία του φωτός.

Η τυφλότητα του Σαραμάγκου στο ομώνυμο έργο, όπως και στο πλατωνικό σπήλαιο, οδηγεί σταδιακά από την αποκτήνωση στο φως, στην καταπληκτική σκηνή που οι τυφλοί πλένονται και πίνουν καθαρό νερό από κρυστάλλινα ποτήρια. Η τυφλότητα ως μέσο κάθαρσης και εξανθρωπισμού.

Η Emily Dickinson ψηλαφεί ένα "τέλος", όπου δεν αρκούν "θαμπές αποκαλύψεις", τυφλή. Και η τυφλότητα είναι "πιο ανάλαφρη", παρότι συνδέεται με τη βίωση του κενού. Η ίσως γι' αυτό.

Τρίτη 16 Μαρτίου 2010

...τύποι απόγνωσης



Ο Κίρκεγκορ μίλησε για δύο διακριτούς τύπους απόγνωσης: την απόγνωση του να έχεις αποτύχει να γίνεις ο εαυτός σου και την άλλη, τη μεγαλύτερη, όταν έχεις πραγματικά γίνει ο εαυτός σου.

Θέλω να ελπίζω ότι μάλλον εντάσσομαι στον πρώτο τύπο, αν και ποτέ δεν ξέρεις, παρά την προσπάθεια ενδοσκόπησης και αυτοκριτικής (πόσες φορές η αυτοκριτική σήμαινε συγχωροχάρτι αλήθεια;)

Ακόμα όμως βασανίζομαι να καταλάβω σε ποιον τύπο εντασσόμαστε ως έθνος. Γιατί ότι βρισκόμαστε σε απόγνωση μάλλον επιβεβαιώνεται από όλες μας τις αντιδράσεις μας, είτε αποτυπώνονται σε έντυπα ή ηλεκτρονικά κείμενα, είτε καταγράφονται στα καθημερινά μας βιώματα.

Κάποτε ο Τερζάκης, προσπαθώντας να δικαιολογήσει την ελληνική απαισιοδοξία, έγραφε:

"... εδώ και λίγα χρόνια στη μεσοπολεμική εποχή, είχε διατυπωθεί, υποστηρίχτηκε επίμονα, η άποψη πως η νεοελληνική λογοτεχνία πρέπει να είναι αισιόδοξη, γιατί ο ουρανός μας, λέει, είναι φωτεινός! Μόνο στο μακάριο νεοελληνικό μυαλό μπορούν να φυτρώνουν τέτοιες απροσδόκητες ιδέες. Μόνο εδώ μπορούν να γίνονται τέτοιες περίεργες συγχύσεις ανάμεσα στο γεωγραφικό κλίμα και στο ψυχικό. Η πιο απλή παρατήρηση θα μπορούσε να δείξει ωστόσο πως βόρειοι λαοί, κάτω από τους ζοφερούς τους ουρανούς, είναι ιδιοσυγκρασιακά ευθυμότατοι, σε σύγκριση με τον δικό μας. Σχεδόν παιδιά. Και μια ακόμη πιο εύκολη, πιο κοντινή παρατήρηση, θα έδειχνε πως το τραγούδι του Ρωμιού, το αυθόρμητο λαϊκό τραγούδι του γλεντιού του, είναι βαρύ από καημό και πάθος, θρηνητικό σχεδόν. Ραγιαδισμός, έλεγαν άλλοτε. Βλακείες. Ολάκερης της Ανατολής το τραγούδι είναι αργόσυρτο, μακρόσυρτο, λαγγεμένο. Το φως, το αδυσώπητο φως, δεν κάνει τη ζωή ευτράπελη. Κάνει ίσως τον κόσμο πιο περιπόθητο, και γι' αυτό τη συνείδηση της εφήμερης ζωής πιο πικραμένη.
Το φως, στην αρχαία ψυχή, φαίνεται να έχει παίξει έναν ειδικό ρόλο. Της έχει παρουσιάσει τον κόσμο, γύρω, καθαρά σχεδιασμένον, με σταθερά κι ευγενικά περιγράμματα, χρώματα χλωρά κι εξιδανικευμένα. Τίποτα από τα φασματικά θαμπόφωτα του βορρά, που έδωσαν εκεί λαβή στη δημιουργία μύθων με υπερβατικές καταξιώσεις. Για τον Έλληνα, τον κοινόν Έλληνα, ο κόσμος είναι αυτός που βλέπει, όχι άλλος. Κι αν υπάρχει κάποιος άλλος, όπου κατεβαίνουν οι νεκροί, αυτός εδώ είναι ο καλύτερος. Σπαράζει η ψυχή στη σκέψη πως θα τον αποχωριστεί, ακριβώς επειδή είναι πολύ φωτεινός, πολύ στέρεος, πολύ πειστικός, πολύ φιλικός για τον άνθρωπο. Δεν του χρειάζεται άλλος.
Να η πηγή της ελληνικής απαισιοδοξίας: ο κόσμος του φωτός - ο εφήμερος, ο τραγικά ωραίος. Ένας κόσμος που τον ζεις έντονα και φευγαλέα σαν ερωτική στιγμή."

Επανέρχομαι: αν το ελληνικό φως είναι η πηγή της ελληνικής απαισιοδοξίας, ποια είναι η πηγή της ελληνικής απόγνωσης; Μήπως ο καθρέφτης που αντανακλά το είδωλό μας;

Κυριακή 14 Μαρτίου 2010

"Η τρέλα της πρόβλεψης των δεινών"


"Καθώς τα αντικείμενα το φόβου και της ελπίδας είναι ακόμη αβέβαια, δεν θα έπρεπε να εμπιστευόμαστε τις παραστάσεις του ενός περισσότερο από τις παραστάσεις του άλλου, γιατί και οι δύο είναι εξίσου εσφαλμένες, και όσο η ελπίδα θεριεύει τη χαρά, ο φόβος επιδεινώνει τη δυστυχία. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι κανείς δε βρήκε τη χαρά της κατοχής ανάλογη με την προσδοκία που υποδαύλιζε την επιθυμία και εμψύχωνε την αναζήτηση. ούτε κανείς άνθρωπος βρήκε πως τα δεινά της ζωής ήταν πράγματι τόσο τρομερά όσο τα είχε περιγράψει η φαντασία".
Samuel Johnson


Τι γίνεται όμως όταν η πραγματικότητα υπερβαίνει τη φαντασία, με άλλα λόγια όταν η φαντασία δεν μπορεί να συλλάβει το έρεβος;


William Wordsworth


Η πράξη είναι πρόσκαιρη - ένα σκαλί, ένα χτύπημα,
Μια έκταση του σώματος - προς τα κει ή προς τα 'δω -
Και τελείωσε, και στο στενό κατόπιν
Αναλογιζόμαστε τους εαυτούς μας σαν ανθρώπους προδομένους.
Ο πόνος είναι παντοτινός, αδιαφανής και σκοτεινός,
Έχει κάτι από τη φύση της αιωνιότητας.
Οι Ακρίτες

Φέρνει μια παρηγοριά η δύναμη της αγάπης.
Δίνει στα πράγματα αντοχή. Αλλιώς
Θα σάλευε ο νους, ή η καρδιά θα τσάκιζε.
Ο Μιχαήλ

Κυριακή 7 Μαρτίου 2010

Αφιέρωμα στον Montaigne




"Πρέπει να μαθαίνουμε να υπομένουμε ό,τι δεν είμαστε σε θέση να αποφύγουμε. Η ζωή μας συντίθεται, όπως και η αρμονία του κόσμου, από αντίθετα πράγματα, καθώς και από διάφορους τόνους, γλυκούς και τραχείς, οξείς και επίπεδους, μαλακούς και δυνατούς. Ο μουσικός που θα αρεσκόταν μόνο σε ένα είδος, τι θα μπορούσε να εκφράσει; Πρέπει να είναι σε θέση να τους χρησιμοποιεί όλους μαζί και να τους ανακατεύει. Το ίδιο και εμείς για τα καλά και τα κακά, που είναι ομοούσια με τη ζωή μας. Η ύπαρξή μας είναι αδύνατη δίχως αυτή τη μείξη και το ένα στοιχείο δεν είναι λιγότερο αναγκαίο γι' αυτήν από το άλλο. Το να δοκιμάζουμε να κλοτσήσουμε τη φυσική ανάγκη, σημαίνει να αντιγράφουμε την ανοησία του Κτησιφώντα, που επιχείρησε να συναγωνιστεί το μουλάρι του στις κλοτσιές."

"Οι άνθρωποι θέλουν να βγουν από τον εαυτό τους και να ξεφύγουν από τον άνθρωπο. Πρόκειται για παράκρουση: αντί να μεταμορφώνονται σε αγγέλους, μεταμορφώνονται σε κτήνη. Αντί να ανορθώνονται, σωριάζονται. Αυτές οι υπερβατικές διαθέσεις με τρομάζουν, όπως τα μεγάλα και απρόσιτα ύψη... Και από τις γνώσεις μας, εκείνες που ανέρχονται στο ύψιστο επίπεδο μου φαίνεται πως είναι οι πιο παρακατιανές και γήινες. Δε βρίσκω τίποτε τόσο χαμερπές και τόσο θνητό στο βίο του Αλέξανδρου όσο τις φαντασιοπληξίες του σχετικά με την ανακήρυξή του σε αθάνατο θεό. Ο Φιλώτας, στην απάντηση που του έστειλε σ' ένα γράμμα του, έδειξε το δηκτικό πνεύμα του, συγχαίροντας τον Αλέξανδρο ότι είχε μπει στη χορεία των θεών χάρη σε χρησμό του Άμμωνα Δία: "Σε ό,τι σε αφορά, χαίρομαι ιδιαιτέρως, αλλά οικτίρω τους ανθρώπους που θα πρέπει να ζουν και να υπακούουν σ' έναν άνθρωπο που υπερβαίνει το ανθρώπινο μέτρο και δεν αρκείται σ' αυτό."

"Είναι απόλυτη, και σχεδόν θεία, τελειότητα να ξέρεις να απολαμβάνεις όπως πρέπει τη ζωή σου. Αναζητούμε άλλα χαρακτηριστικά, επειδή δεν καταλαβαίνουμε τη χρήση των δικών μας γνωρισμάτων. Και βγαίνουμε από τον εαυτό μας, επειδή δεν ξέρουμε τι γίνεται μέσα μας. Έτσι, δε μας πηγαίνει να σκαρφαλώνουμε σε ξυλοπόδαρα, γιατί ακόμη και πάνω στα ξυλοπόδαρα χρειάζεται να περπατάμε με τα πόδια μας. Και στον ψηλότερο θρόνο του κόσμου, δεν παύουμε να καθόμαστε παρά στον πισινό μας πάνω."




"Natio ad fallendum parata"

Ο χαρακτηρισμός είναι του, φιλέλληνα κατά τα άλλα Κικέρωνα, και φαίνεται πως είναι κλασικός, άρα διαχρονικός: οι Έλληνες είναι «έθνος απατεώνων». Όσο κι αν το στερεότυπο που σχημάτισαν οι τότε κατακτητές μας εξυπηρετούσε την ενίσχυση της δικής τους αυτοεικόνας, άρα τη δικαίωση και τη διαιώνιση της κυριαρχίας τους, μήπως πρέπει να το ψάξουμε λίγο; Όχι για να βρούμε τα τεκμήρια να το αντικρούσουμε, άλλωστε κάθε στερεότυπο στηρίζεται σε αυθαίρετες γενικεύσεις, αλλά για να κερδίσουμε μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη αυτογνωσία. Και μήπως η ενίσχυση της αυτογνωσίας μας στηρίζεται εν τέλει στην αποδοχή ότι συχνά-πυκνά προσπαθούμε να ξεγελάσουμε τους άλλους αλλά πάμπολλες φορές πρωτίστως τον εαυτό μας; Natio, ergo, parata ad fallendum se ipram et allas.