Samuel Barclay Beckett

Ίσως έφυγαν τα καλύτερά μου χρόνια.

Τότε που υπήρχε ακόμα ευκαιρία για ευτυχία.

Δεν θα 'θελα όμως επ' ουδενί να γυρίσουν.

Τουλάχιστον με τη φωτιά που με καίει τώρα.

Ναι, δεν θα 'θελα να γυρίσουν επ' ουδενί.

"Εάλω το ψεύδος"

Ως λεζάντα της γελοιογραφίας (;) στην προηγούμενη ανάρτηση, μερικά αποσπάσματα από την πρόσφατη (25-4-10) ομιλία του Αλέκου Παπαδόπουλου, επ' ευκαιρία της ενεργοποίησης του μηχανισμού στήριξης (ολόκληρη η ομιλία εδώ).

"Εάλω το ψεύδος. Από την Παρασκευή η χώρα βρίσκεται υπό “Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο”...

Τι πρέπει να κάνουμε για να ξεφύγουμε από την βαθειά οικονομική κρίση, που ενέσκηψε στη χώρα... Να εφαρμόσουμε το τρίπτυχο: Εθνική Αυτογνωσία – Εθνική Απόφαση – Εθνική Αξιοπρέπεια...

Η μεταπολίτευση υπήρξε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ιστορικό γεγονός για τη χώρα. Δεν αποκατέστησε απλώς τη Δημοκρατία. Την στερέωσε και έχτισε τις δημοκρατικές ελευθερίες, τα δημοκρατικά δικαιώματα και την ελευθερία της έκφρασης χωρίς καμία δυνατότητα επιστροφής σε κάποιο καθεστώς που θα τις αμφισβητούσε, όπως γινόταν στο παρελθόν.

Ταυτόχρονα, όμως καλλιέργησε τον πολιτικό ναρκισσισμό, την αμεριμνησία, τον λαϊκισμό, την δημοκοπία, τον ψευδοπροοδευτισμό, τον συντεχνιασμό, την αδυναμία συγκρότησης πολιτικών, τον πολιτικό ερασιτεχνισμό, τα σύνδρομα του πολιτικού κόστους, την προσωποποιημένη αντίληψη της πολιτικής, τις αναξιοκρατικές επιλογές, την υποκατάσταση της πολιτικής από την προπαγάνδα και την εντυπωσιοθηρία, την οικοδόμηση της ευημερίας όχι στο μόχθο και στην προσπάθεια αλλά σε δανειακά κεφάλαια.

Δηλαδή, κυρίες και κύριοι, μεθυσμένοι από την απόλαυση της Δημοκρατίας αρχίσαμε να περιφρονούμε προκλητικά τον μόνο τελικά σταθερό μηχανισμό διάσωσης της χώρας, που είναι η εθνική μας αυτογνωσία...

Το πνιγηρό οικονομικό μας πρόβλημα δεν είναι μόνο ένα συγκυριακό αποτέλεσμα ανεύθυνων οικονομικών επιλογών. Βεβαίως, η λαίλαπα της τελευταίας πενταετούς δεξιάς διακυβέρνησης το επιδείνωσε ποιοτικά και δραματικά. Το κεντρικό όμως αίτιο είναι η βαθειά αυτοκαταστροφική επιλογή που σημάδευσε την μεταπολιτευτική περίοδο, παράγοντας ένα ελληνικό φαινόμενο, το οποίο δυστυχώς δεν είναι πρωτοφανές γιατί το ζήσαμε και σε άλλες εποχές της ιστορίας μας, όταν η χώρα οδηγήθηκε στη χρεοκοπία...

Η ιδεολογία και ο πολιτισμός του φαινομένου ταυτίζεται με το έμβλημά του σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης: «ένας λαός που έχει το ένα χέρι με υψωμένη γροθιά και το άλλο στη ζητιανιά». Η υψωμένη γροθιά εξέφραζε το μεταδικτατορικό σφρίγος της κοινωνίας, που ξοδεύτηκε όμως άδοξα με την παραγωγική απενεργοποίηση της χώρας και την αναζήτηση δανείων από τις διεθνείς αγορές και πόρων από την Ευρωπαϊκή Ένωση από το άλλο χέρι. Υπεύθυνη του φαινομένου αυτού είναι όλη η πολιτική τάξη της χώρας με κεντρική ευθύνη και του ίδιου του ΠΑΣΟΚ. Στην αντίληψη αυτή προσχώρησαν και όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Τόσο η ιστορικά πάντα λαϊκίστικη ελληνική Δεξιά, όσο και η απροσάρμοστη και παρωχημένη ελληνική Αριστερά. Αν υπήρξαν πολιτικές διαφωνίες μεταξύ τους, αφορούσαν μόνο στην πλειοδοσία των παροχών και σε ανούσιες διαδικασίες. Αυτός ο συνδυασμός ήταν το εκρηκτικό μείγμα στη σύγχρονη Ελλάδα, που επέφερε κοινωνικές αλλοιώσεις, γέννησε απληστία, αφυδάτωσε το πολιτικό σύστημα, κατασκεύασε καρπωτές παράνομων και «νομιμοφανών» προσόδων, σώρευσε επιρροή σε παραθεσμικά κέντρα εξουσίας... στη δεκαετία του ’70 και του ’80 ανεχθήκαμε ή και υποδαυλίσαμε την πλήρη σχεδόν αποβιομηχανοποίηση της χώρας ενώ στις μέρες μας παρακολουθούμε ως απλοί παρατηρητές (α) την εξοντωτική, λόγω της κρίσης, αποβιοτεχνοποίηση της χώρας, δηλαδή το τέλος των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που επέζησαν τα τελευταία χρόνια με ακριβό παραγωγικό κόστος και κυρίως χάρις στην φοροδιαφυγής και (β) την κατάρρευση του αγροτικού τομέα.

Αυξήσαμε μεν επί 35 χρόνια ανορθόδοξα τα αγροτικά εισοδήματα μέσα κυρίως από τις κοινοτικές εισροές, μετατρέποντας τους αγρότες από μαχητές του κάμπου σε “εισοδηματίες”. Επί 35 χρόνια επίσης η πολιτική τάξη έπαιξε πελατειακά με τις χωρίς όρια παροχές στην υπόλοιπη κοινωνία μέσω του κρατικού δανεισμού και των κοινοτικών πόρων. Όταν μάλιστα είχε ξεκινήσει η αποβιομηχανοποίηση, διογκώσαμε τις προβληματικές επιχειρήσεις και τον δημόσιο τομέα νομίζοντας ότι μ’ αυτό τον τρόπο επιλύαμε το πρόβλημα της απασχόλησης. Όλα αυτά τ΄ αποκαλούσαμε “κοινωνική πολιτική με δανεικά”. Ονομάσαμε αναδιανομή του εισοδήματος την διανομή των δανείων και των πόρων της Ε.Ε. Η αναδιανομή θέλει πολιτικό σθένος. Για την διανομή των δανεικών, αρκεί το πολιτικό θράσος. Αντιπολίτευση σ’ αυτή την κυριαρχούσα άποψη και ιδεολογία περί αναδιανομής δεν υπήρξε...

αν πρέπει να λάβεις μέτρα επώδυνα, πρέπει πρώτα να τα πιστεύεις για να μπορείς και να τα εφαρμόσεις.

Ο τραγικός ρεαλισμός της ιστορίας λειτουργεί ερήμην των βραδυπορούντων...

το μεταπολιτευτικό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης της χώρας μας αν δεν απεβίωσε ήδη, πνέει τα λοίσθια. Το παράδοξο όμως είναι ότι η μεταπολιτευτική πολιτική τάξη της χώρας, που υιοθέτησε, αναπαρήγαγε και αναπαρήχθη μαζί του, είναι και εκείνη, η οποία διεκδικεί και εκ των πραγμάτων καλείται να διαχειριστεί τη νέα ιστορική περίοδο που ανοίγει με την υπαγωγή μας υπό “Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο”. Για να το πετύχει όμως χρειάζεται τουλάχιστον αυτή τη φορά να προχωρήσει σ’ έναν άλλο τύπο διαχείρισης των προσδοκιών του Έθνους, κάτω από τις νέες δύσκολες περιστάσεις...

Στον πηγαιμό για την "Ιθάκη του μηχανισμού στήριξης"

O Αnsel Adams στο Μουσείο Μπενάκη

"Photography, as a powerful medium of expression and communications, offers an infinite variety of perception, interpretation and execution."

"A great photograph is one that fully expresses what one feels, in the deepest sense, about what is being photographed."

"A true photograph need not be explained, nor can it be contained in words."
"In wisdom gathered over time I have found that every experience is a form of exploration."

"Some photographers take reality... and impose the domination of their own thought and spirit. Others come before reality more tenderly and a photograph to them is an instrument of love and revelation."

Η τρίτη (και φαρμακερή;) του "δυστυχώς επτωχεύσαμεν"

Η περιώνυμη φράση "δυστυχώς επτωχεύσαμεν" χρησιμοποιήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου του 1893 από τον Χαρίλαο Τρικούπη, για να δηλώσει την αδυναμία του κράτους να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος. Η χώρα κήρυξε πτώχευση, η οποία επέφερε την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Παρόμοια φράση, "τελικώς επτωχεύσαμεν", χρησιμοποίησε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Μάιο του 1932, για να κηρύξει άλλη μια φορά πτώχευση, κάτω από το υψηλό χρέος από τον δανεισμό μετά την Μικρασιατική Καταστροφή αλλά και τη διεθνή οικονομική ύφεση από το Κράχ του 1929.

Παρόμοια φράση δεν χρησιμοποιήθηκε τούτη τη φορά, αλλά η αίσθηση της πτώχευσης, του τέλους της μεταπολίτευσης, της κοσμοαντίληψης και των αξιών μας είναι "πανταχού παρούσα".

Αξίζει εδώ να απομονώσουμε το ακόλουθο τμήμα από αγόρευση του Τρικούπη στη Βουλή, στις 24-3-1889, όταν προσπαθούσε να πείσει το κοινοβούλιο για την ορθότητα της φορολογικής του πολιτικής και την ενίσχυση των έμμεσων φόρων, προκειμένου έτσι να χρηματοδοτήσει την ανορθωτική του προσπάθεια:

"Επειδή η Ελλάς είναι Κράτος πτωχόν, έπεται ότι και ο έλλην είναι πτωχός. Αλλά τα δύο ταύτα είναι παντή διάφορα. Η Ελλάς βεβαίως είναι Κράτος μικρόν και Κράτος πτωχόν, αλλ' ουδεμίαν έχομεν απόδειξιν ότι ο Έλλην είναι πενέστερος του πολίτου άλλου Κράτους. Τα εξωτερικά φαινόμενα μαρτυρούσι μάλλον το εναντίον. διότι οι πλείστοι των ελλήνων είναι γαιοκτήμονες... έχομεν και άλλην ένδειξιν του πλούτου της χώρας, έχομεν το ημερομίσθιον. Ου μόνον ο έλλην απολαμβάνει ημερομίσθιον ανώτερον των ημερομισθίων, άτινα κατά μέσον όρον επικρατούσι παρ' άλλοις έθνεσιν, αλλ' η Ελλάς προσελκύει δια τον όρον των ημερομισθίων εργάτας εκ του εξωτερικού ... εις τα δημόσια έργα και εις την καλλιέργειαν των κτημάτων ιδία της σταφίδος. Ηκούσθη ποτέ έλλην μεταβαίνων εις ξένην χώραν προς καλλιέργειαν κτημάτων ή ως εργάτης δημοσίων έργων; Προδήλως η πρόσοδος ήτοι ο πλούτος του καλλιεργητού ή του εργάτου εν Ελλάδι είναι ανωτέρα ή εν τοις κράτεσι, ων εκπατρίζονται οι πολίται εις προσπορισμόν των προς το ζην. Η Ελλάς άρα δεν είναι χώρα πτωχή, όταν εξετάσωμεν αυτήν εν τη εννοία της αναλογίας του εθνικού πλούτου επί έκαστον πολίτην." (το απόσπασμα από τον ΙΔ΄ τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, σελ. 73)

Και ενώ η σύνδεση της Ελλάδας με την πενία αναπαράγει ανάλογη διαπίστωση του Ηροδότου, «τη ελλάδι πενίη μεν αει ποτε σύντροφος έστιν», η χρήση της από τον Χαρίλαο Τρικούπη γίνεται για να αναδειχθεί η αντίθεση της "πτωχής Ελλάδος" με τους μη πτωχούς Έλληνες και να δικαιολογηθεί έτσι η οικονομική του πολιτική.

Πόσες και ποιες είναι οι αναλογίες με τα συμβαίνοντα σήμερα;

Μπορούμε να καταγγείλουμε μαζί με τον Γεώργιο Παπανδρέου (τον γέρο της δημοκρατίας) ότι «στην Ελλάδα συνήθως ευδοκιμούν οι αριθμοί και πάσχουν οι άνθρωποι» ή μήπως είναι αληθέστερο το αντίστροφο "στην Ελλάδα συνήθως ευδοκιμούν οι μεμονωμένοι άνθρωποι και πάσχουν οι αριθμοί" (του ελλείμματος, του δημόσιου χρέους, των επιτοκίων δανεισμού);

Η ηδονή της ανάγνωσης και ...οι οδύνες της

Στην τελευταία παράγραφο του δοκιμίου της Βιρτζίνια Γούλφ "Πώς να διαβάσουμε ένα βιβλίο" αναφέρονται τα ακόλουθα:

"Ωστόσο ποιος διαβάζει για να επιτύχει κάποιο αποτέλεσμα, όσο κι αν αυτό είναι επιθυμητό; Δεν υπάρχουν άραγε ενασχολήσεις που τις συνηθίζουμε γιατί είναι καλές καθεαυτές και μερικές απολαύσεις που είναι αυτοσκοπός; Και το διάβασμα δεν βρίσκεται ανάμεσα σ' αυτές; Εγώ τουλάχιστον ονειρεύομαι μερικές φορές ότι, όταν έρθει η Ημέρα της Κρίσεως και όλοι οι μεγάλοι: κατακτητές, νομικοί, πολιτικοί, θα πάνε να πάρουν την ανταμοιβή τους -το στεφάνι, τις δάφνες, και τα ονόματά τους σκαλισμένα ανεξίτηλα πάνω σε ακατάλυτο μάρμαρο- ο Παντοδύναμος θα στραφεί προς τον Πέτρο και θα πει, όχι χωρίς φθόνο, σαν μας δει να πλησιάζουμε με τα βιβλία μας στα χέρια: "Ιδού, αυτοί δεν χρειάζονται καμιάν αμοιβή. Δεν έχουμε τίποτα να τους δώσουμε. Αγάπησαν το διάβασμα."

Ποια άραγε βιβλία να κουβαλούν στα χέρια οι ευδαίμονες που αξιώθηκαν την υπέρτατη ανταμοιβή; Ο Κάφκα πιστεύει πως: "πρέπει να διαβάζουμε μόνο βιβλία που μας κεντρίζουν και μας τύπτουν. Αν το βιβλίο που διαβάζουμε δε μας ταρακουνήσει συθέμελα σαν χτύπημα στο κρανίο, τότε γιατί να μπούμε στον κόπο να το διαβάσουμε; Για να "μας κάνει ευτυχισμένους", όπως λες; Θεέ μου, το ίδιο ευτυχισμένοι θα ήμασταν και χωρίς καθόλου βιβλία [...] αυτό που χρειαζόμαστε είναι βιβλία που μας χτυπάνε σαν τη μεγαλύτερη κακοτυχία [...] που μας κάνουν να νιώθουμε σαν να μας έχουν εξορίσει στο δάσος [...] ένα βιβλίο πρέπει να είναι το τσεκούρι που σπάει την παγωμένη θάλασσα μέσα μας."

Αντίληψη που πόρρω απέχει από την τρέχουσα, σύμφωνα με την οποία η ηδονή της ανάγνωσης συνδέεται με τον βαθμό στον οποίο επιτυγχάνεται η φυγή από μιαν οδυνηρή πραγματικότητα και διασφαλίζεται η φανταστική βίωση της ευτυχίας, όπως τουλάχιστον προκύπτει από τους τίτλους και το περιεχόμενο των ευπώλητων βιβλίων.

Όπως και να' χει το διάβασμα είναι καλύτερο από την παρακολούθηση λ.χ. των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Όπως, άλλωστε, υποστηρίζει η ίδια συγγραφέας στο έργο της Ορλάντο "Ένα σαχλό τραγούδι του Σαίξπηρ έχει κάνει πολύ περισσότερα πράγματα για τους φτωχούς και τους μοχθηρούς [αμαρτωλούς] απ' ό,τι όλοι οι ιεροκήρυκες και οι ανθρωπιστές του κόσμου".

Με άλλα λόγια η ανάγνωση ενός σπουδαίου έργου είναι πράξη ανατρεπτική, εκεί που η ανάγνωση ενός τυχαίου βιβλίου εξασφαλίζει τελικά τη διαιώνιση της καθεστηκυίας τάξης.

Νηπενθή 2

Και άλλο νηπενθές, αν και είναι σίγουρο ότι οι σύντροφοι του Οδυσσέα δεν έφαγαν το συγκεκριμένο είδος λωτού, που μας ήρθε από την Άπω Ανατολή μέσω των Ισπανών θαλασσοπόρων. Γι' αυτό φαίνεται τούτο το τελευταίο δεν είναι τόσο δραστικό, όσο εκείνο των λωτοφάγων.

Και άλλο το "νηπενθές" (εντομοφάγο φυτό!) εκείνο που πρόσφερε η Ωραία Ελένη στους συνδαιτυμόνες της (στον Μενέλαο, στον Πεισίστρατο, τον γιο του Νέστορα, και στον Τηλέμαχο), επειδή, ενθυμούμενοι την προσφορά του Οδυσσέα στην άλωση της Τροίας και την εκκρεμότητα του νόστου του, είχαν πλαντάξει στο κλάμα. Με την έντονη δράση του, σε συνέργεια με το κρασί, αποδείχτηκε κατευναστικό και παυσίλυπο: "νηπενθές τ' ἀχολόν τε,κακῶν ἐπίληθον ἁπάντων" (δ, 221).

Σε στιγμές κρίσης ενδείκνυται η καταφυγή σε νηπενθή;

Η, πρόσκαιρη έστω, ελάττωση του άλγους αποτελεί προϋπόθεση στιγμιαίας επιβίωσης, δεν ανατρέπει, ωστόσο, τα γεγονότα και τις συνθήκες που τα αναπαράγουν.

Κι αν δεν διαφαίνεται ή δεν υφίσταται δυνατότητα ανατροπής;

Ίσως τότε είναι απολύτως αναγκαία μια γυναικεία φιγούρα, για να προσφέρει κάποιο "λησμονικό του πόνου", όπως ταιριάζει στον παραδοσιακό της ρόλο.

Νηπενθές

Τα νηπενθή πάντα κοντά μας,
απασχολούν τα χέρια και "καθαρίζουν" το μυαλό από μαύρες σκέψεις και συναισθήματα.
Έστω για λίγο, όπως πάντα.

Το κόκκινο ξανά

Και άλλο κόκκινο...

κόκκινο της φωτιάς

Το κόκκινο της φωτιάς, της χαράς, του πάθους...
Το κόκκινο της άνοιξης στο μπαλκόνι μου.
Το κόκκινο της ψυχής μου...

Καλή ανάσταση ... εδώ και τώρα!

Μέσα στην πλημμυρίδα των ευχών για "καλή ανάσταση", στις κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών και στην επαναλαμβανόμενη επωδό του "Χριστός Ανέστη" ας θυμηθούμε ότι γενεσιουργός αιτία δημιουργίας πολιτισμού δεν υπήρξε πάντοτε η προσπάθεια σωτηρίας της ψυχής και κατάκτησης της αιώνιας ζωής, αλλά η αίσθηση της θνητότητας.

Ας θυμηθούμε τι λέει στη Νέκυια της Οδύσσειας η σκιά του νεκρού Αχιλλέα στον Οδυσσέα:

"μη δη μοι θάνατόν γε παραύδα, φαίδιμ' Οδυσσεύ.

βουλοίμην κ' επάρουρος εών θητευέμεν άλλω,

ανδρί παρ' ακλήρω, ώ μη βίοτος πολύς είη,

ή πάσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν ανάσσειν" (λ 488-491)

Για την αρχαία ελληνική κοσμοθεωρία η μετά θάνατον ζωή ή δεν υπάρχει ή, αν υπάρχει, είναι πολύ χειρότερη απ' την επίγεια ζωή, αντίληψη που διαποτίζει την ελληνική ψυχή παρά τη χριστιανική διδασκαλία και αποτυπώνεται στα δημοτικά τραγούδια του κάτω κόσμου και του χάρου, όπως το παρακάτω.

"Ο κάτω κόσμος είν' κακός, γιατί δε ξημερώνει,

γιατί δεν κράζει ο πετεινός, δεν κελαδεί τ' αηδόνι.

Εκεί νερό δεν έχουσι και ρούχα δε φορούσι,

μόνο καπνό μαειρεύουσι και σκοτεινά δειπνούσι."

Δανείζομαι τη σκέψη του Καστοριάδη (Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα, Αθήνα, 1986, Ύψιλον/βιβλία, σελ.22-24) για τη σημασία της συγκεκριμένης κοσμοαντίληψης:

"Η θεώρηση αυτή εμπνέει μια στάση σύμφωνα με την οποία ό,τι είναι να γίνει θα γίνει εδώ. Ό,τι δεν γίνεται εδώ, δεν γίνεται για μας, δεν μας αφορά, γίνεται αλλού, μεταξύ θεών, ή γίνεται στις ρίζες του χάους. Το σημαντικό για μας γίνεται εδώ, εξαρτάται από μας κι εμείς θα το κάνουμε. [...] Και αυτό εν γνώσει μας ότι υποκείμεθα στον ίδιο νόμο που διέπει και τον υπόλοιπο κόσμο, νόμο γενέσεως και φθοράς.

Το χάος το έχουμε και μέσα μας με την μορφή της ύβρεως, δηλ. της άγνοιας ή αδυναμίας αναγνωρίσεως των ορίων των πράξεών μας [...] Ο ελληνικός κόσμος κτίζεται πάνω στην επίγνωση ότι δεν υπάρχει φυγή από τον κόσμο κι από τον θάνατο, ότι ο άνθρωπος είναι θνητός. Στο σημείο αυτό θα τολμήσω να διορθώσω ένα μεγάλο Έλληνα ποιητή, τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Στο ποίημά του "Εις την οδόν των Φιλελλήνων", ο Εμπειρίκος τελειώνει με την ευχή: να γίνει πανανθρώπινη η δόξα των Ελλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμο εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου. Εγώ θα έλεγα: έκαναν οίστρο της ζωής την γνώση του θανάτου.

Ο φόβος του θανάτου διακατείχε παντού και πάντοτε όλους τους θνητούς. Ίσως αυτός μας εμποδίζει κι εμάς σήμερα, όπως εμπόδισε πολλές φορές στο παρελθόν τους ανθρώπους, να έχουμε τον απαιτούμενο οίστρο για την ζωή μας, να έχουμε δηλαδή την επίγνωση ότι είμαστε πραγματικά θνητοί, και ό,τι έχουμε να κάνουμε, αν γίνεται, θα γίνει εδώ, από μας, και εδώ θα το κάνουμε, εμείς."