Και ξαφνικά ο κόσμος ανακάλυψε τον Πέρσιβαλ Έβερετ! Άραγε πώς είναι να σε ανακαλύπτουν στην ηλικία των 66 ετών; Πρέπει να είναι μία ελαφρώς σουρεαλιστική εμπειρία. Ο Έβερετ γράφει εδώ και σαράντα χρόνια, εστιάζοντας σε ενδιαφέροντα μυθιστορήματα με μια πειραματική όσο και σατιρική διάσταση, τα οποία πάντοτε πουλούσαν πολύ λίγο, τόσο όσο ο μικρός εκδοτικός οίκος που τον εξέδιδε να μην μπαίνει μέσα οικονομικά. Ο ίδιος άλλωστε βιοποριζόταν διδάσκοντας λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια. Και ξαφνικά γεννηθήτω φως: το μυθιστόρημά του ΤαΔέντρα τίθεται στη βραχεία λίστα των υποψηφιοτήτων για τοβραβείο Μπούκερ, ενώ ένα χρόνο αργότερα το (ίσως) καλύτερο μυθιστόρημά του, το Σβήσιμο, μεταφέρεται στον κινηματογράφο είκοσι δύο χρόνια μετά την αρχική έκδοσή του με τον τίτλο American Fiction και αποσπάει πέντε υποψηφιότητες για Όσκαρ. Ξαφνικά, ο Πέρσιβαλ Έβερετ, ένας αξιόλογος Αφροαμερικάνος καθηγητής και συγγραφέας, γίνεται διάσημος σχεδόν στα πρόθυρα της συνταξιοδότησης!
Τα Δέντρα είναι ένα μυθιστόρημα που ο Έβερετ έγραψε το 2021 και είναι προφανές ότι βρισκόταν εν βρασμώ ψυχής λόγω του κινήματος Black Lives Matter που προέκυψε από τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ. Είναι μία άγρια, βίαιη σάτιρα, εμποτισμένη στο μαύρο χιούμορ και το βιτριόλι, μία απολαυστική φαντασίωση εκδίκησης, όμως συνολικά ως έργο λογοτεχνίας υστερεί σε σχέση με άλλα μυθιστορήματα του Έβερετ.
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα αστυνομικό θρίλερ μπολιασμένο με στοιχεία μαύρης, σουρεαλιστικής κωμωδίας. Ένα δίδυμο μαύρων πρακτόρων καλούνται να εξιχνιάσουν μια σειρά από φόνους στην πολιτεία του Μισισιπή. Όμως αυτοί οι φόνοι έχουν μια ιδιαιτερότητα. Αφ’ ενός το πτώμα ανήκει πάντοτε σε λευκό. Ακόμα πιο περίεργο όμως είναι ότι κατά την ανακάλυψη του πτώματος δίπλα του υπάρχει και το πτώμα ενός μαύρου, το οποίο όμως εξαφανίζεται κατά τη μεταφορά στο νεκροτομείο. Άρα ο δολοφόνος τοποθετεί το πτώμα ενός μαύρου δίπλα στο δολοφονηθέν πτώμα του λευκού και κατόπιν το κλέβει από το νεκροτομείο.
Ποιο είναι το μήνυμα που θέλει να περάσει; Η κατάσταση αποκτάει λίγο περισσότερο νόημα όταν οι πράκτορες μαθαίνουν ότι οι δολοφονηθέντες νεκροί είναι απόγονοι ανθρώπων που είχαν παίξει κάποιο ρόλο στο περίφημο λιντσάρισμα του δεκαπεντάχρονου Έμετ Τιλ το 1955 στο Μισισιπή, τον φριχτό βασανισμό, ακρωτηριασμό και κατόπιν τη δολοφονία ενός νεαρού μαύρου παιδιού από το Σικάγο με το πρόσχημα ότι πρόσβαλε μία λευκή γυναίκα, μία δολοφονία για την οποία φυσικά ποτέ δεν τιμωρήθηκε κάποιος. Οι πράκτορες συνειδητοποιούν ότι το μαύρο πτώμα που εμφανίζεται και κατόπιν εξαφανίζεται από τη σκηνή του εγκλήματος μοιάζει ως ένα βαθμό στον Έμετ Τιλ. Αυτό είναι λοιπόν το μήνυμα; Εκδίκηση για το παρελθόν;
Πιο ενδιαφέρον από την εξέλιξη της πλοκής είναι το περιβάλλον της κωμόπολης του Μισισιπή στο οποίο καλούνται να ερευνήσουν οι δύο μαύροι πράκτορες. Ένα περιβάλλον που φαίνεται λες και λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από τη δεκαετία του πενήντα και την εποχή του φυλετικού διαχωρισμού. Οι περισσότεροι από τους λευκούς λειτουργούς της κωμόπολης είναι παραδοσιακοί ρατσιστές. Μάλιστα, οι πιο ξεκαρδιστικές στιγμές στο μυθιστόρημα προκύπτουν από τον τρόπο που αποδίδει ο Έβερετ τον παρωχημένο τρόπο σκέψης τους.
Όμως εδώ έρχεται και η πρώτη ένσταση. Όσο απολαυστικό κι αν είναι να διαβάζεις τις γκάφες των οπισθοδρομικών ηλίθιων ρατσιστών, όσο ξεκαρδιστικό κι αν είναι να επιβεβαιώνονται στερεότυπες εικόνες που ενδεχομένως έχεις στο μυαλό σου, οι φιγούρες των λευκών που έχει πλάσει ο Έβερετ δεν είναι απλώς στερεότυπα, δεν είναι απλώς καρικατούρες, είναι καρτούν, είναι το απόσταγμα όλων των κλισέ για τον βαθύ νότο. Και εδώ αναρωτιέμαι, αν ένας λευκός συγγραφέας είχε δημιουργήσει μαύρους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες που να αποτελούν ό,τι χειρότερο από πλευράς τετριμμένων στερεότυπων, δεν θα ακυρωνόταν στιγμιαία; Σύμφωνοι, αντιλαμβάνομαι ότι ο Έβερετ είναι επηρεασμένος από ένα κύμα οργής που σαρώνει τη χώρα, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την τόσο κραυγαλέα μονοδιάστατη προσέγγιση στους χαρακτήρες του. Ομολογώ ότι γέλασα αρκετές φορές αλλά κάθε φορά το γέλιο μου συνοδευόταν από μια αμηχανία, γιατί το αστείο τελικά ήταν μάλλον φτηνό και εμφανώς εις βάρος «εύκολων» κλισέ. Δεν αμφιβάλλω ότι άνθρωποι με τέτοιες αντιλήψεις εξακολουθούν και υπάρχουν σε πολιτείες όπως Μισισιπή, Άρκανσο ή Αλαμπάμα, αλλά η εμμονή σε τέτοια στερεότυπα σε τελική ανάλυση αναιρεί την όποια κριτική προσπαθείς να ασκήσεις αφού στερεί από τους χαρακτήρες την όποια αληθοφάνεια, την όποια ανθρωπιά.
Αλλά και ολόκληρο το μυθιστόρημα του Έβερετ μοιάζει με μια χαμένη ευκαιρία. Πολλοί θα σταθούν στην αστυνομική του πλοκή και τη μαύρη κωμωδία. Όμως κατά βάση το μυθιστόρημα είναι μια έξυπνη αρχική ιδέα, ενδεχομένως προϊόν ενός συναισθήματος οργής, η οποία γρήγορα εξαντλείται. Μόλις συνειδητοποιούμε τις βασικές παραμέτρους της πλοκής, καταλαβαίνουμε ότι πλέον είναι δύσκολο να τον Έβερετ να το πάει ένα βήμα παραπέρα. Ξεκίνησε με μια ιδέα την οποία δεν είχε επεξεργαστεί επαρκώς ώστε να γνωρίζει πού θα καταλήξει. Έτσι, κατευθύνει την πλοκή προς ένα σουρεαλιστικό επίλογο ο οποίος μοιάζει περισσότερο με βαλβίδα αποσυμπίεσης οργής παρά με ουσιαστική πηγή σκέψης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου