«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά
- 2280
Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Κυψέλη, Φωκίδα, Σικελία, Κένυα, Λος Άντζελες, Πίτσμπουργκ, Νέα Υόρκη, Ιντιάνα και τώρα Μέμφις. Αν υπήρχε ένας χάρτης που θα περιλάμβανε όλες τις τοποθεσίες (εντός και εκτός των τειχών) που έχει κατά καιρούς χρησιμοποιήσει η Σώτη Τριανταφύλλου στη μυθοπλασία της, θα είχαμε ένα μακρύ λογοτεχνικό ταξίδι.
Στο νέο της μυθιστόρημα μεταβαίνει (για άλλη μια φορά) στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και στρέφει το βλέμμα της στους πρώτους Έλληνες μετανάστες.
Πέρα, όμως, από τους τόπους, προνομιακό πεδίο της Σώτης Τριανταφύλλου είναι το να μπορεί να διαχειρίζεται με επιδεξιότητα μεγάλες χρονικές εκτάσεις. Να χρησιμοποιεί τον λογοτεχνικό χρόνο με τέτοιο τρόπο που να παρέχει στην εκάστοτε ιστορία της το απαραίτητο βάθος πεδίου δίχως να έχεις την αίσθηση πως διέτρεξε δεκαετίες με τρόπο πιεστικό και επιφανειακό. Αν στο προηγούμενο μυθιστόρημά της Άκου το λιοντάρι εντρύφησε στη Φωκίωνος Νέγρη της δεκαετίας του ’60 και του ’70, αλλά και στη σημερινή Αθήνα, στο νέο της μυθιστόρημα, Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό, μεταβαίνει (για άλλη μια φορά) στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και στρέφει το βλέμμα της στους πρώτους Έλληνες μετανάστες.
Η οικογένεια Φιλιππόπουλου
Από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα διατρέχουμε τη ζωή, τα πάθη, τις περιπέτειες και τις έγνοιες της οικογένειας Φιλιππόπουλου ή Φίλιπς, όπως μετονομάστηκαν τα δύο μέλη της που μετέβησαν στις ΗΠΑ. Μπορεί η έναρξη-αφορμή για να εκτυλιχτεί η ιστορία να είναι συμβατική -ο αφηγητής βρίσκει το μυθιστόρημα ενός από τους θείους του, του Λη, που έζησε στις ΗΠΑ, και μέσω αυτού αναπλάθει όλα τα γεγονότα της οικογένειας-, ωστόσο η συνέχεια είναι τόσο συμπαγής, πληθωρική και ευφάνταστη που ξεχνάς αυτομάτως το τέχνασμα.
Να, όμως, που έρχεται στα χέρια του το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του θείου του, Λη (Ηλίας στην Ελλάδα) με τίτλο Αριστερή πλευρίτιδα: αναμνήσεις ενός Αμερικανού Κόκκινου(αλήθεια, τι τίτλος κι αυτός!), και έτσι του δίνει την έμπνευση να γράψει από τη δική του σκοπιά την ιστορία της οικογένειας.
Εν αρχή, ο τίτλος: τυφλά γουρούνια ονόμαζαν οι Αμερικανοί τα σαλούν που πουλούσαν αλκοόλ-μπόμπα την περίοδο της ποταπαγόρευσης. Ένα τέτοιο «έτρεξε» κάποια περίοδο ο ένας από τα παιδιά του δασκάλου Χρήστου Φιλιππόπουλου, ο Γιαννάκης, ή Τζον επί το αμερικανότερον. Αυτός που μας διηγείται τα πάντα είναι ο Κρις Φίλιπς, γιος του Τζον, συντάκτης του «Κήρυκα του Μέμφις». Τον πετυχαίνουμε σε θέση ριζικών αποφάσεων. Είμαστε στο 1968 κι εκείνος έχει αποφασίσει να φύγει από το Μέμφις, να παρατήσει τη δουλειά του και να πάει έως το Σαν Φρανσίσκο με σκοπό να βρει το ένα από τα αδέλφια του, το πιο παράξενο, και αν τα καταφέρει να συναντήσει και τον παιδικό του έρωτα, τη Μέρυ Κέυ, για να δει πώς έχει εξελιχθεί η ζωή της.
Να, όμως, που έρχεται στα χέρια του το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του θείου του, Λη (Ηλίας στην Ελλάδα) με τίτλο Αριστερή πλευρίτιδα: αναμνήσεις ενός Αμερικανού Κόκκινου (αλήθεια, τι τίτλος κι αυτός!), και έτσι του δίνει την έμπνευση να γράψει από τη δική του σκοπιά την ιστορία της οικογένειας. Μια μορφή μετα-αφήγησης (ή αφήγησης διά της αφήγησης) που λειτουργεί σε διπλό επίπεδο, καθώς μαθαίνουμε από δύο διαφορετικές πηγές την ιστορία. Φυσικά, στο τέλος αυτή που βαραίνει περισσότερο είναι η διήγηση του Κρις. Είναι πλασμένη, όμως, με τέτοια πιστότητα που εμφανίζονται μπροστά μας ανάγλυφα όλα τα πρόσωπα, ωσάν να έλεγαν εκείνα (πρωτοπρόσωπα) την ιστορία τους. Και τούτο είναι ένα από τις σημαντικές αρετές αυτού του μυθιστορήματος.
Παρόν και παρελθόν
Η δράση κινείται μεταξύ αφηγηματικού παρόντος και παρελθόντος και ανάμεσα σε Αθήνα και Μέμφις. Παρακινημένα από τον πατέρα τους, τα δίδυμα αδέλφια, Ηλίας και Γιάννης, ταξίδευσαν το 1918 από τον Πειραιά με προορισμό τη Νέα Υόρκη για να εργαστούν σε έναν γνωστό τους που διέπρεπε στο Μεγάλο Μήλο. Μια απεργία, όμως, των τρένων στις ΗΠΑ θα τους οδηγήσει στο Μέμφις, μέρος που θα ορίσει αξεδιάλυτα τη μοίρα τους. Αν περιμένετε νεορεαλιστικές σκηνές μεταναστευτικού αγώνα τότε θα χρειαστεί να διαβάσετε άλλο βιβλίο. Η αφήγηση της Τριανταφύλλου είναι γάργαρη, ορισμένες φορές λαμπρά χιουμοριστική, αλλά και εντελώς ζωντανή.
Εννοείται πως καταλήγει στη φυλακή κάποια στιγμή για σωρεία έκνομων ενεργειών (έως και για απόπειρα ανθρωποκτονίας κατηγορήθηκε).
Τα δύο αδέλφια είναι εντελώς διαφορετικά. Ο Τζον έχει μια απίστευτη τάση να μπλέκει με τον υπόκοσμο και να γίνεται μέρος αυτού. Ο αθεόφοβος έφτασε στο σημείο να χάσει το σπίτι του στα χαρτιά, με αποτέλεσμα η οικογένειά του να μείνει για κάποιο (μεγάλο) διάστημα σε ένα αποξεχασμένο μοτέλ. Εννοείται πως καταλήγει στη φυλακή κάποια στιγμή για σωρεία έκνομων ενεργειών (έως και για απόπειρα ανθρωποκτονίας κατηγορήθηκε). Πρόκειται για μια κλασική περίπτωση μετανάστη που θαμπώθηκε από την Αμερική και προσπάθησε να βγάλει κέρδος παντί τρόπω, δίχως όμως να είναι -πραγματικά- μια σκληρόκαρδη περίπτωση ανδρός.
Αντίστοιχη πορεία προς τη φυλακή θα έχει και ο Λη, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Από ανέγνωρο παιδί που δεν σκάμπαζε τίποτα από ιδεολογίες, έγινε ένας πούρος Αριστερός που θαμπώθηκε από τις επισκέψεις του στη Μόσχα, τα έφτιαξε με μια Ρωσίδα την οποία έφερε και στις ΗΠΑ μετά κόπων και βασάνων, διώχθηκε για τις αντιλήψεις του και κατέληξε στη Σοβιετική Ένωση για να ζήσει το όνειρο του σοσιαλισμού στην εποχή του Στάλιν και μετά. Το βιβλίο που έγραψε ήταν καρπός όλων των περιπετειών του στο κίνημα. Βέβαια, μένεις με την αίσθηση ότι είναι ένας άνθρωπος που τον παρέσυρε το κύμα της εποχής και όχι ότι έγινε ένας ιδεολόγος αιχμής.
Ιστορικό traveling
Μέσα από τις ιστορίες των δύο αδελφών, την επικοινωνία με το πατέρα τους (μέσω αλληλογραφίας) και την πρωτογενή αφήγηση του Κρις περνούν από μπροστά μας όλα τα σημαντικά γεγονότα του 20ού αιώνα. Μόνο που αυτό το ιστορικό traveling ούτε βιαστικό είναι ούτε έχει την πρόθεση να αποτελέσει ένα χαλαρό φόντο που δεν θα αναταράξει τις ζωές των ηρώων. Η μοίρα τους είναι ζυμωμένη με τα ιστορικά συμβάντα και κάθε ένα από αυτά αλλάζει, μεταστρέφει ή διαφοροποιεί την πορεία τους.
Ως εκ τούτου, έχουμε να κάνουμε με μια τομή και, συνάμα, μια νέα ένωση ανάμεσα στο γενικό και με το μερικό, το μικρό και το μεγάλο και πώς αυτά τα δύο συνδιαμορφώνουν τις ζωές των ανθρώπων. Από τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, το κραχ του ’29, την ποταπαγόρευση, τον Μακαρθισμό, την Κου Κλουξ Κλαν, τη δολοφονία του Κένεντι και του Μάλκολμ Χ ή την 11η Σεπτεμβρίου, χτίζεται μια γέφυρα προς Έλλάδα μεριά που βιώνει την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τις πολιτικές διαμάχες και την έλευση της χούντας.
Πλήρεις ήρωες
Με τρόπο επιδέξιο, η Σώτη Τριανταφύλλου συνδέει μουσικές της εποχής, την ποπ κουλτούρα, την πολιτική, την κοινωνική παρατήρηση, τα κλισέ και τα στερεότυπα για τους Έλληνες μετανάστες, το γκρέμισμα των ονείρων, τον παιδεμό των απλών ανθρώπων, τις τάσεις φυγής από τη δεσμευτική πραγματικότητα, τη θρησκοληψία, την πληρωμένη δημοσιογραφία και κάμποσες άλλες πτυχές του ιδιωτικού και δημόσιου βίου. Όλα καλώς καμωμένα, όλα τοποθετημένα στο σωστό τους μέτρο.
Φυσικά, είναι και ο Κρις, που με την αφήγησή του κρατάει το ίσο από την αρχή έως το τέλος.
Οι ήρωές της είναι πλήρεις, με την έννοια ότι κουβαλούν αντιθετικές ποιότητες. Εμφανίζουν, δε, την πολυσήμαντη φύση τους με τέτοια ενάργεια που θαρρείς και τους γνωρίζεις κι απλώς το βιβλίο έρχεται να σου τους υπενθυμίσει. Φυσικά, είναι και ο Κρις, που με την αφήγησή του κρατάει το ίσο από την αρχή έως το τέλος. Ένα τέλος που το κρατάει πιο πολύ για τον εαυτό του και τις δικές του περιπέτειες. Λογικό και επόμενο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου