Στη λατινική Αμερική τις δεκαετίες του ’50, ’60,’ 70 οι περισσότερες χώρες βίωσαν πραξικοπήματα, ένοπλους αγώνες και επαναστάσεις. Τις δεκαετίες του 1960 και 1970 στην Ουρουγουάη δρούσε το κίνημα του αντάρτικου πόλης Τουπαμάρος (Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα). Η κυβέρνηση εφάρμοζε την τακτική της φυλάκισης, των ανακρίσεων και των βασανιστηρίων στους αντιφρονούντες. Με τη συμβολή των ΗΠΑ, αστυνομικές δυνάμεις και στρατός προβαίνουν σε μαζικές συλλήψεις πολιτικών αντιπάλων αποδυναμώνοντας το Κίνημα. Τον Ιούλιο του 1973 το στρατιωτικό πραξικόπημα δίνει την εξουσία στον πρόεδρο της Ουρουγουάης Χουάν Μαρία Μπορδαμπέρρι. Το 1985, το πραξικόπημα λαμβάνει τέλος και σχηματίζεται δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση.
Ο Mario Benedetti (Ουρουγουάη, 1920) κατά τη διάρκεια της δικτατορίας έζησε εξόριστος για 12 χρόνια στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, στη Λίμα του Περού, στην Κούβα και στη Μανδρίτη της Ισπανίας.
Τα χρόνια αυτά τα πέρασε μόνος καθώς η σύζυγος του παρέμεινε στην Ουρουγουάη.
Το μυθιστόρημά του “Άνοιξη με μια σπασμένη γωνία”, τοποθετημένο στο πολιτικό πλαίσιο της ταραχώδους περιόδου 1973-1985, φέρει τα στοιχεία της αποξένωσης, της μοναξιάς, της εξορίας, δάνεια από την προσωπική εμπειρία του συγγραφέα.
Ο Benedetti επιλέγει να παραθέσει την αφήγησή του συνθέτοντας ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα. Ανάμεσα στις φωνές των ηρώων του ο συγγραφέας παρεμβάλλει τη δική του αφήγηση. Πρόκειται για την εξιστόρηση προσωπικών του βιωμάτων ή αναφορές για έτερους Ουρουγουανούς πολιτικούς εξόριστους. Οι πολυπρισματικές προσεγγίσεις των κεντρικών θεμάτων που αναπτύσσει προσδίδουν στη μυθιστορία του Benedetti το ανάλογο εύρος και βάθος καθώς και ρεαλιστική απεικόνιση στη διαπραγμάτευση τους.
Το κεντρικό αφήγημα αφορά τη διαχείριση, από ένα σύνολο προσώπων, της απουσίας τους Σαντιάγο από τη ζωή τους. Ο Σαντιάγο έχει συλληφθεί και παραμένει στην Ουρουγουάη ως πολιτικός κρατούμενος ενώ η οικογένειά του -η σύζυγος, η κόρη και ο πατέρας του- βρίσκονται εξόριστοι σε άλλη χώρα.
Η επικοινωνία μεταξύ τους γίνεται με αλληλογραφία μέσω της νόμιμης οδού με ελάχιστες εξαιρέσεις την αποστολή επιστολών με τρόπο παράνομο ώστε να αποφευχθεί η λογοκρισία των σωφρονιστικών αρχών στο περιεχόμενό τους. Ο Σαντιάγο είναι ο άνθρωπος που διώκεται και υπομένει βασανισμούς για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Παραμένει δυνατός και σώφρων αντλώντας δύναμη από την προσδοκία να σμίξει και πάλι με την οικογένειά του. Η αγάπη του για τη σύζυγό του και την κόρη τους, το ενδιαφέρον για τον πατέρα του, τον θωρακίζουν απέναντι στη βαρβαρότητα των συνθηκών κράτησής του. Το βάρος αυτής της ποινής επωμίζονται και τα μέλη της οικογένειας. Η δύσκολη θέση του Σαντιάγο σκιάζει και τη δική τους ζωή δημιουργώντας ενοχές για την οποία ευτυχία βιώνουν.
Τα ζητήματα που πραγματεύεται ο Benedetti αφορμώνται από τις συνέπειες που γεννά η απουσία, η φυσική απόσταση, στις ανθρώπινες σχέσεις.
Εξετάζεται η γονεϊκή σχέση είτε στην εδραιωμένη μορφή της (Σαντιάγο/Ραφαέλ) είτε στην ελλειπτική μορφής της (Σαντιάγο/Μπεατρίς) καθώς πατέρας και κόρη χωρίστηκαν όταν αυτή ήταν μωρό.
Στο κέντρο όμως στέκει η ερωτική σχέση των συζύγων καθώς η μακροχρόνια απόσταση επιφέρει αλλαγές διαφορετικές στον καθένα. Ο Σαντιάγο κρατά άσβεστο το πάθος του για την Γρασιέλα, είναι για αυτόν πηγή αισιοδοξίας και ψυχικής ανάτασης στο ζοφερό περιβάλλον της φυλακής. Για τον Σαντιάγο αυτή η σχέση έχει λάβει εξιδανικευμένη μορφή , στα όρια του φανταστικού/μυθικού καθώς υπολείπεται όποιας ρεαλιστικής διάστασης.
Η Γρασιέλα παρόλο που ζει σε μια άλλη χώρα παραμένει ελεύθερη, κινείται μέσα στον κόσμο, αντιμετωπίζει την καθημερινότητα και τη ζωή με τα προβλήματα που αναπόφευκτα δημιουργούνται, ιδίως για μια εργαζόμενη μητέρα που μεγαλώνει μόνη ένα παιδί.
Για αυτήν ο χρόνος μακριά από τον Σαντιάγο ανοίγει μια τάφρο μεταξύ τους. Μαθαίνει να ζει μόνη χωρίς αυτόν, σε όλα τα επίπεδα, και η στιγμή που συνειδητοποιεί αυτή τη νέα πραγματικότητα δεν αργεί να φτάσει.
Μέσα σε αυτές τις αλλαγές παρεισφρέει η ψυχική σύνδεση με ένα τρίτο πρόσωπο. Ο Ρολάνδο, στενός φίλος του Σαντιάγο, σταδιακά καλύπτει τα κενά μιας άλλης απουσίας ή μιας νέας επιθυμίας.
Τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν ταλανίζουν τη σκέψη της. Καλείται να αποφασίσει αν η αλήθεια είναι προτιμότερη από την εξασφάλιση της ψυχικής ισορροπίας του Σαντιάγο.
Η φωνή της μικρής Μπεατρίς, με την άγουρη αμόλυντη οπτική της για τον κόσμο, έρχεται να μας υπενθυμίσει την χαμένη αθωότητα, τις επιστρωματώσεις που καλύπτουν την πρόσληψη της πραγματικότητας καθώς τα χρόνια περνούν.
Η Μπεατρίς έφυγε από την Ουρουγουάη σε βρεφική ηλικία. Μεγαλώνοντας σε μια άλλη χώρα διερωτάται ποιες προϋποθέσεις ορίζουν την πατρίδα, ένα ερώτημα διευρυμένο στην μετανεωτερική εποχή της συχνής μετακίνησης πληθυσμών.
Στον απολογισμό του Δον Ραφαέλ παρουσιάζεται ο διαρκής επαναπροσδιορισμός που τίκτουν οι αλλαγές και τα νέα ξεκινήματα στη ζωή. Το παρελθόν, οι αποταμιεύσεις των βιωμάτων σε αναμνήσεις, φαντάζει καθοριστικό κομμάτι της ζωής ενώ στην πραγματικότητα αυτό που κερδίζει είναι το παρόν καθώς σε αυτό ζούμε, σε αυτό υπάρχουμε.
Στο κλείσιμο του μυθιστορήματος, όταν έρχεται ο απολογισμός του Σαντιάγο, ο χειμαρώδης λόγος του, με τη μορφή της ροής συνείδησης, καταλήγει σε μια ενδελεχή ενδοσκόπηση, μια αισιόδοξη διάθεση αντιμετώπισης οποιων αλλαγών κι αν έχουν συντελεστεί.
“μετά από αυτά τα 5 χρόνια χειμώνα κανένας δεν θα μου κλέψει την άνοιξη
η άνοιξη είναι σαν ένας καθρέφτης αλλά ο δικός μου έχει τη μία γωνία σπασμένη / ήταν αναπόφευκτο δεν θα μπορούσε να μείνει άθικτος μετά από αυτή την τόσο γεμάτη πενταετία / αλλά ακόμα και με μιά σπασμένη γωνία ο καθρέφτης είναι χρήσιμος η άνοιξη είναι χρήσιμη”
Τις ίδιες πληγές φέρεται να έχει υποστεί και η πατρίδα του. Λαβωμένη από το δικτατορικό καθεστώς η Ουρουγουάη θα σταθεί όρθια κερδίζοντας τον σεβασμό.
Mario Benedetti
Κάθε χαρακτήρας του μυθιστορήματος αποτυπώνει και μια διαφορετική στάση στα πολιτικά τεκταινόμενα της χώρας τους. Από την ενεργό δράση έως την αποστασιοποίηση περνάμε στις συνέπειες των επιλογών που έγιναν. Συνέπειες που βαραίνουν όχι μόνο τον πράττοντα αλλά και όσους εμπλέκονται στη ζωή του.
Ο Benedetti καταφέρνει να αποδώσει κάθε χαρακτήρα με διαφορετικό υφολογικό στυλ με αποκορύφωμα τη φωνή της μικρής Μπεατρίς.
Το προσωπικό βίωμα, παρότι μέρος του συλλογικού, γίνεται ενδεικτική αναφορά των επιπτώσεων που επισύρει η πολιτική στάση του υποκειμένου μέσα στην κοινωνία.
Μέλος της “Γενιάς του ’45”, ενός πνευματικού και λογοτεχνικού κινήματος της Ουρουγουάης, ο Benedetti εστιάζει κι αυτός στην ιδιωτική ζωή, στην καθημερινότητα, στη υποκειμενική θέαση της πραγματικότητας υιοθετώντας αφηγηματικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος και η συνειδησιακή ροή.
Ενδεικτικό της γραφής του είναι οι καταλυτικοί εμβόλιμοι στην πρόζα αφορισμοί.
Οι μονόλογοι των ηρώων του εκφράζουν την μοναξιά και την απομόνωση που καθένας τους καλείται να αντιμετωπίσει καθώς η φυλάκιση και η εξορία γίνεται μια προσωπική υπόθεση που αντανακλάται και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η πληγωμένη πραγματικότητα, η σπασμένη γωνία της άνοιξης, θα γίνει το τραύμα, η ανασφάλεια, ο φόβος και ταυτόχρονα η δύναμη για αναγέννηση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου