Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ

Η εξαιρετική νουβέλα του Stefan Zweig "Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ", που πρωτοεκδόθηκε το 1929, είναι "μια ιστορία σχετικά με τη βιβλιοφιλία και τους μορφωμένους ανθρώπους και για το πώς η τέχνη και η κουλτούρα τους αχρηστεύονται όταν έρχονται αντιμέτωπες με την άγρια πραγματικότητα του εικοστού αιώνα" (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Ο ομώνυμος ήρωας του αφηγήματος βυθίζεται στην ανάγνωση των βιβλίων του "όπως του είχαν διδάξει την ανάγνωση στο ταλμουδικό σχολείο, σιγανοτραγουδώντας και δονούμενος", χωρίς να βλέπει ή ακούει τι γίνεται γύρω του. "Πλάι του οι παίκτες του μπιλιάρδου θορυβούσαν και καβγάδιζαν, τρέχαν τα γκαρσόνια, κροτάλιζε το τηλέφωνο, σκούπιζαν το πάτωμα, άναβαν τη σόμπα, αυτός δεν έπαιρνε χαμπάρι". Ο κόσμος των βιβλίων τον απορροφά ολοκληρωτικά, αποτελεί γι' αυτόν τη μόνη πραγματικότητα στην οποία αξίζει να προσφέρει τον εαυτό του και η οποία αποτελεί γι' αυτόν πηγή ευτυχίας και αυτοπραγμάτωσης. "Όλα τα φαινόμενα της ύπαρξης ήταν γι' αυτόν ανύπαρκτα πριν χυθούν στο καλούπι των γραμμάτων, πριν συγκεντρωθούν και , κατά κάποιον τρόπο, αποστειρωθούν σ' ένα βιβλίο. [...] το άγγιγμα ενός πολύτιμου βιβλίου ισοδυναμούσε για τον Μέντελ με ό,τι θα σήμαινε για κάποιον άλλον η συνεύρεση με μια γυναίκα. Αυτές οι στιγμές ήταν οι πλατωνικές ερωτικές του νύχτες. Μόνο το βιβλίο ασκούσε πάνω του εξουσία, ποτέ το χρήμα".

Τι γίνεται όμως, όταν ο κόσμος της αντικειμενικής πραγματικότητας εισβάλλει βίαια στον κόσμο της κουλτούρας; Θα μπορέσει να υπερασπιστεί τον "κόσμο των βιβλίων, όπου δεν υπήρχε πόλεμος ούτε έλλειψη κατανόησης, παρά η αιώνια γνώση κι η επιθυμία για ακόμα μεγαλύτερη γνώση", όταν το βαρύ χέρι της εξουσίας και η φρίκη του πολέμου διακόπτουν την ευδαιμονία του, τη στιγμή μάλιστα που είναι απαράσκευος καθώς "δεν είχε συνειδητοποιήσει το ξέσπασμα του πολέμου, [...] δεν διάβαζε ποτέ του εφημερίδες κι ούτε μιλούσε σε άνθρωπο. Κι όταν οι εφημεριδοπώλες ξελαρυγγιάζονταν για να πουλήσουν έκτακτο παράρτημα κι έτρεχαν όλοι να προλάβουν, αυτός ποτέ ούτε σηκώθηκε απ' τη θέση του ούτε έστησε αυτί".