η "αστυνόμος οργά"

Στον απόηχο των αναλύσεων και των αναδιφήσεων, με την επωδό των πολεμικών δελτίων που επαναλαμβάνουν χιλιοειπωμένες κοινοτοπίες, η σκέψη του Καστοριάδη, αναλύοντας "το πρόβλημα της δημοκρατίας σήμερα" παραμένει απίστευτα καίρια και επίκαιρη:

Για να μπορέσει η άμεση δημοκρατία να λειτουργήσει, δηλαδή για να μπορέσει να υπάρξει ελευθερία ... χρειάζεται κάτι άλλο που κανένας δεν μπορεί να το αποφασίσει ή να το βάλει σαν νόμο. Χρειάζεται η συνεχής δημιουργική δραστηριότητα του κοινού... και αυτό σημαίνει κυρίως το πάθος όλων για τα κοινά. Αυτό δεν είναι δική μου ανακάλυψη, υπάρχει εκείνο το καταπληκτικό χορικό της Αντιγόνης που αρχίζει "πολλά τα δεινά και ουδέν ανθρώπου δεονότερον πέλει" και όπου ο Σοφοκλής, ανάμεσα στα άλλα θαυμαστά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, μνημονεύει αυτό που ονομάζει "αστυνόμος οργά". Αστυνόμος θα πει θεσμιστική, και οργά -από το οποίο βγαίνει η λέξη οργασμός- είναι η ορμή, το πάθος. Οι άνθρωποι απάνω στην ορμή του πάθους στήσαν πραγματικές πολιτείες, όπως αυτή μέσα στην οποία γεννήθηκε ο Σοφοκλής και για την οποία έγραψε τις τραγωδίες του.

Αν δεν υπάρχει αυτό το πάθος για τα κοινά, αυτή η αστυνόμος οργά, μπορούμε να λέμε ωραίους λόγους, μπορούμε να γράφουμε ωραία βιβλία, να κατασκευάζουμε συστήματα τα οποία είναι άψογα, φιλοσοφικά και πολιτειολογικά, αλλά όλα αυτά δεν θα σημαίνουν τίποτε. Και θα ήθελα τελειώνοντας να πω ποια είναι η άκρως αντίθετη άποψη μ' αυτήν που εκθέτουμε εδώ τώρα και που τη στηρίζουμε σ' αυτήν την καταπληκτική και εκθαμβωτική φράση του Σοφοκλή για την "αστυνόμον οργά", ποια είναι η σύγχρονη άποψη γι' αυτά τα πράγματα, η άποψη της σύγχρονης δήθεν δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού. Την έχει με καταπληκτική πυκνότητα και βαθύτητα εκφράσει ένας Γάλλος πολιτικός φιλόσοφος του περασμένου αιώνα, ο Μπενζαμέν Κονστάν... λέγοντας ότι ... στην αρχαία δημοκρατία, επειδή οι άνθρωποι δεν είχαν τίποτα άλλο να κάνουνε στην ζωή τους (έτσι το εξηγεί αυτός) είχανε αυτό το πολιτικό πάθος, ενώ εμείς, και εδώ παραθέτω επί λέξει μεταφράζοντας, το μόνο που γυρεύουμε από το κράτος είναι η κατοχύρωση των απολαύσεών μας. Και δεν το λέει αυτό ούτε κατηγορώντας, ούτε ειρωνικά. Το λέει διότι ξέρει, ήδη από το 1820, τους σύγχρονους ανθρώπους. Αυτό είναι... μια τραγική αλήθεια για τον σύγχρονο κόσμο. Αυτό που γυρεύουνε οι άνθρωποι σήμερα είναι η κατοχύρωση των απολαύσεών τους. Κι αυτό το ζητούν από το κράτος.

Δεν βλέπουν πια τα κοινά, ούτε ενδιαφέρονται για τα κοινά. Πέρα από τον εαυτό τους και τον άμεσο κύκλο τους, υπάρχει γι' αυτούς ένα Κράτος-πατέρας ή Κράτος-μητέρα, -ένα Κράτος που είναι ταυτοχρόνως και ένα τέρας, και ένα είδος Άγιου Βασίλη ο οποίος έχει μια κοιλιά μέσα από την οποία βγάζει χαρτονομίσματα, άδειες, θέσεις κτλ, αλλά το οποίο πάντως πρέπει να κατοχυρώνει τις απολαύσεις μας. Όσο υπάρχει αυτή η σύλληψη, αυτή η τάση, αυτή η βαθιά φαντασιακή τοποθέτηση του σύγχρονου ατόμου απέναντι στα κοινά και απέναντι στην πολιτική, όσα λέμε μπορούν ίσως να μείνουνε σαν σπόρος για κάποια άλλη γενεά αλλά δεν ωφελούν σε τίποτα. Αυτό που χρειάζεται σήμερα κατ' εξοχήν, και που φαίνεται προς το παρόν να λείπει, είναι αυτό το πάθος για τα κοινά, η ευθύνη, η συμμετοχή, η αστυνόμος οργά.

(Κορνήλιος Καστοριάδης, Οι ομιλίες στην Ελλάδα, Αθήνα: Ύψιλον/Βιβλία)

Δεν μπορώ να εικάσω τι θα πρότεινε ο Καστοριάδης σήμερα που το Κράτος-Άγιος Βασίλης κατέρρευσε υπό το βάρος πλήθους ανομημάτων και που η "αστυνόμος οργά" της γενιάς του πολυτεχνείου μεταφράστηκε σε άλωση του κράτους, με την εξαργύρωση του αγωνιστικού παρελθόντος.

Ποιοι μηχανισμοί θα κατορθώσουν να εντοπίσουν εκείνους τους ελάχιστους που εξακολουθούν να προσφέρουν από το πόστο τους, χωρίς να σκέφτονται αν ο μισθός ανταποκρίνεται στην κατάθεση της ψυχής τους ή όχι; Ποια διαδικασία θα αναδείξει εκείνους που στο περιθώριο των εξελίξεων, εξακολουθούν, αν και βαθύτατα πληγωμένοι, να παραμένουν ευθυτενείς, αξιοπρεπείς και υπεύθυνοι;