"Το καλοκαίρι του 1885 τρεις Γάλλοι κατέφτασαν στο Λονδίνο για ψώνια. Ο ένας ήταν πρίγκιπας, ο άλλος κόμης και ο τρίτος ένας κοινός θνητός με ιταλικό όνομα, που πριν από τέσσερα χρόνια είχε απαθανατιστεί σε ένα από τα πιο σπουδαία πορτρέτα του Τζον Σίγκερ Σάρτζεντ. Αυτός ο κοινός θνητός ήταν ο Σαμιέλ Πότσι, γιατρός, πρωτοπόρος γυναικολόγος και ελεύθερο πνεύμα, ένας λογικός επιστήμονας με μια διαβόητα περίπλοκη προσωπική ζωή.
Φόντο της ζωής του η παρισινή Μπελ Επόκ. Η όμορφη εποχή της λάμψης και της ευχαρίστησης συχνότερα έδειχνε την άσχημη πλευρά της: υστερική, ναρκισσιστική , χλιδάτη και βίαιη, μια εποχή αχαλίνωτης προκατάληψης και νατιβισμού, που έχει περισσότερες ομοιότητες με τη δική μας εποχή απ' όσο θα φανταζόμασταν" (οπισθόφυλλο βιβλίου).
Πρόκειται για ένα βιβλίο μοναδικό, καθώς ο συγγραφέας συνδυάζει τον μυθιστοριογράφο και τον ερευνητή ιστορικό. Ένα βιβλίο καινοτόμο που κινείται ανάμεσα στη βιογραφία, την ιστορική μελέτη, το δοκιμιακό λόγο. Η ζωή του Σαμιέλ Πότσι, ιδιωτική και δημόσια, παρουσιάζεται λεπτομερειακά, σε συνάρτηση και συνάφεια με εκείνη των δύο άλλων φίλων του, του πρίγκιπα Εντμόν ντε Πολινιάκ και του κόμη Ρομπέρ ντε Μοντεσκιού - Φεζανσάκ, και άλλων εμβληματικών μορφών της εποχής, όπως οι Χένρι Τζέιμς, Όσκαρ Γουάιλντ, Σάρα Μπερνάρ. Κυρίως όμως ζωντανεύει η παρισινή Μπελ Επόκ, που είναι ο κυρίαρχος πρωταγωνιστής του βιβλίου, καθώς σε αυτό παρατίθενται τμήματα από την αλληλογραφία και τα ημερολόγια των πρωταγωνιστών, αλλά και κείμενα από εφημερίδες, δικαστικά πρακτικά και αποφάσεις, ζωγραφικοί πίνακες ακόμα και εικονίτσες με διασημότητες της περιόδου, που εξέδιδε και έβαζε στο περιτύλιγμα μιας σοκολάτας το γνωστό παντοπωλείο Φελίξ Ποτέν. Έτσι ο λόγος του ιστορικού πλαισιώνεται από την πολύτιμη εικονογράφηση του βιβλίου, που αναπαριστά την εποχή, το γούστο, τα χαρακτηριστικά, το ύφος και το ήθος των αναφερομένων προσώπων.
Από την βιβλιοπαρουσίαση του Αλέξη Πανσέληνου στον "Αναγνώστη" παραθέτουμε τα ακόλουθα: "Έχοντας σπουδάσει μεταξύ άλλων Γαλλική Λογοτεχνία, ο Μπαρνς είναι απόλυτα εξοικειωμένος με το υλικό του. Μετέχει απόλυτα της γαλλικής κουλτούρας και αυτό τον ξεχωρίζει από τους περισσότερους συγκαιρινούς του Άγγλους συγγραφείς, ενώ του προσφέρει το κλειδί για μια απολύτως έγκυρη και συνεπή ανάλυση των προσώπων, των έργων τους και των πεπραγμένων της καθημερινότητάς τους. Από το βιβλίο αυτό παρελαύνουν εκτός από τον Μοντεσκιού (που απετέλεσε πρότυπο αναλόγων ηρώων σε δύο ακόμα συγγραφείς) και τον Σαμιέλ Πότσι, ο πρίγκηπας ντε Πολινιάκ, ο ζωγράφος Τζων Σάρτζεντ και μια μακρά ακολουθία διάσημων ή και λιγότερο γνωστών σήμερα διασημοτήτων της εποχής : οι ζωγράφοι Γουίστλερ και Ντεγκά, ο Ροντέν, ο συγγραφέας Χένρι Τζέημς, οι αδελφοί Γκονκούρ, οι συγγραφείς Φλομπέρ, Ουισμάν, Κολέτ και Ζαν Λωρέν, η Σάρα Μπερνάρ, ο Όσκαρ Ουάιλντ κλπ. Η Bel Epoque και οι πρωταγωνιστές της γαλλικής κοινωνίας και της τέχνης. Οι δανδήδες της εποχής, μιας εποχής που διακρίθηκε για (και από) τους δανδήδες της – ακόμα και ο Προυστ προσπάθησε να ενταχθεί στο ξεχωριστό αυτό σώμα των πλούσιων εραστών του ωραίου, που το κατασκεύαζαν όπου δεν το έβρισκαν και το διεκδικούσαν για αποκλειστική τους χρήση και απόλαυση." (βλ. ολόκληρη την κριτική εδώ https://www.oanagnostis.gr/sikonontas-tin-koyrtina-tis-mpel-epok-toy-alexi-panselinoy/)
Η αφήγηση ακολουθεί σε γενικές γραμμές τον άξονα του χρόνου, από το ταξίδι των τριών φίλων στο Λονδίνο μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το "τέλος εποχής" και το θάνατο των πρωταγωνιστών. Η οργάνωση συνειρμική - θεματική, δυσκολεύει ίσως σε ορισμένα σημεία τον αναγνώστη, καθώς δεν χωρίζεται σε ενότητες και δεν παρατίθενται υπότιτλοι, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο πρώτος τίτλος "Πώς κυκλοφορεί μια φήμη" εμφανίζεται στη σελίδα 101 το βιβλίου και δεν δικαιολογεί, κατά τη γνώμη μας, την ύπαρξή του όσον αφορά στην εξασφάλιση της συνοχής ή στη διευκόλυνση της πρόσληψης. Ο επόμενος "Πέντε στιγμιότυπα του Πότσι" βρίσκεται στη σελίδα 131, προοικονομεί τις επόμενες πέντε παραγράφους που πλαισιώνονται με πλαγιότιτλους (Ο Πότσι στη αίθουσα δημοπρασιών, σε κοσμικό σαλόνι, στο καπνιστήριο, στο εξωτερικό, στον χορό των φοιτητών ιατρικής), αλλά δεν συνιστά τίτλο ευρύτερης ενότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ακόλουθους τίτλους που βρίσκουμε στη σελίδα 181 "Συμπεριφορές καλεσμένων" και στη σελίδα 264 "Πώς να συμπεριφέρεστε στους λογοτεχνικά (και κοινωνικά) κατώτερούς σας".
Ο λόγος γλαφυρός, ενίοτε ειρωνικός, απολαυστικός χάρις στην άψογη μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, απομυθοποιεί την Μπελ Επόκ και την εξέχουσα αριστοκρατία της, αναδεικνύοντας τη βία, την διαφθορά, την ανηθικότητα, την υποκρισία, τη ματαιοδοξία, παράλληλα με το υψηλό γούστο, την καλλιέργεια, την ευφυία, την παιδεία, που άλλωστε απαθανατίζεται στα έργα τέχνης της εποχής που παραμένουν ανυπέρβλητα.
Το βιβλίο προϋποθέτει και συνομιλεί με πολλά λογοτεχνήματα της περιόδου. Ιδιαίτερη αναφορά όμως πρέπει να γίνει στο μυθιστόρημα του Ουισμάνς "Ανάστροφα" (εκδόθηκε το 1884), καθώς ο μυθιστορηματικός ήρωας Ντεζ Εσέντ, "αυτός ο σπαρακτικός, επίπλαστος άνθρωπος" κατά τον Μαλαρμέ, παρουσιάζει απίστευτες ομοιότητες με τον κόμη Ρομπέρ ντε Μοντεσκιού τόσο στις σεξουαλικές προτιμήσεις, όσο και στη λατρεία του ωραίου (αισθητισμός), με τη συλλογή και έκθεση αξιοπερίεργων αντικειμένων (με πιο απίθανη την ύπαρξη μιας χελώνας, με επιχρυσωμένο καβούκι και ενσωματωμένους πολύτιμους λίθους). Αναφέρουμε ακόμα το έργο του Προυστ "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο", όπου πάλι απεικονίζονται οι μανιερισμοί του κόμη στο πρόσωπο του βαρόνου Σαρλίς, ενώ ο Πότσι διαθλάται αμυδρά στη μορφή του καθηγητή Κοτέ.
Αξίζει να σταθούμε σε μερικά χαρακτηριστικά του βιβλίου που αναδεικνύουν τη μοναδικότητά του. Καταρχάς την αποθησαύριση ευφυολογημάτων - ρήσεων - γνωμικών, που αποτυπώνουν τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών και το ήθος μιας τάξης και μιας εποχής: Όσκαρ Γουάιλντ "δεν κάνεις τέχνη με υλικό τις καλές προθέσεις" (σελ. 45), Μοπασάν "Η μονομαχία είναι η διασφάλιση των υπόπτων, η αμφίβολη, ελεεινή, συμβιβασμένη προσπάθεια να αγοράσουν μέσω αυτής μια παρθενικότητα σε χαμηλή τιμή ... είναι η νοοτροπία των βουλεβάρτων" (σελ. 59), Σαμιέλ Πότσι "ο σοβινισμός είναι μια μορφή άγνοιας" (σελ. 70), Ντεγκά "την τέχνη τη σκοτώνει το γούστο", (σελ. 78), ΜΠοντλέρ "ο δανδισμός είναι ένας ασαφής θεσμός τόσο παράξενος όσο και η μονομαχία" (σελ. 78), Γουάιλντ "Η ομορφιά είναι μια μορφή ιδιοφυίας" (σελ 84), Γουάιλν "Τίποτε δεν είναι αληθινό εκτός από το ωραίο" (σελ. 143),Φρανσουα Μοριάκ "Όσο περισσότερες γυναίκες γνωρίζει ένας άνδρας, τόσο πιο υποτυπώδη ιδέα σχηματίζει για τις γυναίκες εν γένει" (σελ. 204), Μοντεσκιού "Προτιμώ τα πάρτι που διοργανώνω από τους καλεσμένους που προσέρχονται σ' αυτά" (σελ. 233). Όταν κάποιος επέπληξε τον Λεόν Ντοντέ για τα ψεύδη του, απάντησε "Ασφαλώς και ψεύδομαι. Αν δεν ψευδόμουν ποτέ, θα ήμουν απλώς ένας πίνακας σιδηροδρομικών δρομολογίων" (σελ. 287). Ο Μποντλέρ έγραψε ότι ο δανδισμός ήταν "μια ασαφώς καθορισμένη κοινωνική συμπεριφορά, παράξενη σαν τη μονομαχία" (σελ. 293).
Ας σταθούμε ακόμα στα προσωνύμια και τους χαρακτηρισμούς που αποδίδονται σε βασικούς πρωταγωνιστές του έργου: Για τη Σάρα Μπερνάρ ο Πότσι ήταν πάντα ο "Docteur Dieu", ενώ εκείνη ήταν "η θεϊκή Σάρα". Ο Πότσι είχε επίσης ένα πιο επίγειο παρατσούκλι, το οποίο του είχε απονείμει η κυρία της υψηλής κοινωνίας μαντάμ Ομπερνόν "L'amour medecin". Είναι ο τίτλος του έργου του Μολιέρου Ο έρωτας γιατρός μολονότι συνηθέστερα στην περίπτωση του Πότσι μεταλλασσόταν ελαφρά σε "δρ Έρωτας" (σελ. 36).Ο ημερολογιογράφος και μυθιστοριογράφος Εντμόν ντε Γκονκούρ αποκαλούσε τον Όσκαρ Γουάιλντ "un puffiste" (οιηματία, κομπορρήμονα και ελαφρώς απατεώνα). Η βασίλισσα Βικτωρία θεωρούσε τους Γάλλους "ανίατους ως έθνος, αν και πολύ γοητευτικούς ως άτομα" (σελ. 49). Ο Μοντεσκιού έστειλε στον Προυστ μια φωτογραφία του με την αφιέρωση "Είμαι ο ηγεμόνας των εφήμερων πραγμάτων". Ο Προυστ του είχε δώσει το προσωνύμιο "Καθηγητής της Ομορφιάς", ενώ ο Γιούτουρι ήταν ο "Πρύτανης των λουλουδιών" (σελ. 83). Στην τελευταία του δημόσια εμφάνιση το κόμης Μοντεσκιού παρατηρούσε μελαγχολικά "Ίσως πρέπει να αρχίσω να αποκαλώ τον εαυτό μου Μοντεπρουστ", συνειδητοποιώντας την ταύτισή του με τον κεντρικό ήρωα του αριστουργήματος του Προυστ (σελ. 277).
Κλείνοντας ας αναφέρουμε τι έγραψε ο Μοντεσκιού στα απομνημονεύματά του για τον Πότσι, καθώς αποτελούν έναν ευθύβολο χαρακτηρισμό του πρωταγωνιστή του βιβλίου : "Ποτέ δεν γνώρισα άνδρα πιο γοητευτικό από τον Πότσι. Ποτέ δεν τον είδα να είναι διαφορετικός από τον χαμογελαστό, αξιαγάπητο, ασύγκριτο εαυτό του ... Για κάποιον τόσο αφοσιωμένο όπως εγώ στην αριστοκρατική απόλαυση του να γίνομαι δυσάρεστος στους άλλους, ήταν ένα μάθημα να βλέπω το ακατάβλητο χαμόγελο ενός άνδρα που έκανε τόσο καλή χρήση του και που το πήρε στον τάφο μαζί του. Ο Πότσι κατείχε την τέχνη του να είναι ευχάριστος, μια τέχνη στην οποία δεν τον έφτανε κανείς". (σελ. 110)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου