"Αδύνατο είναι ο ορισμός ενός γεγονότος μία στιγμή προτού συμβεί"
Ένας έμπειρος ορειβάτης, που έχει πληρώσει με πολυετή φυλάκιση για τη συμμετοχή του σε αντι-εξουσιαστική οργάνωση, βρίσκεται στο ίδιο ορειβατικό μονοπάτι με τον πρώην συναγωνιστή του και καταδότη του. Και συμβαίνει το αδύνατο· Ο "προδότης" ανασύρεται νεκρός από το βάθος του γκρεμού.
Υπάρχει ένοχος;
Μέσα από τη διαδικασία μιας ανάκρισης ξεδιπλώνονται δύο διαφορετικές οπτικές της ηθικής, του αγώνα, της προδοσίας. Ανακριτής και κατηγορούμενος μάχονται καθένας για το δικό του δίκαιο.
Το Αδύνατο αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Erri de Luca, διότι συνδυάζει την ιδιαίτερη λογοτεχνική γραφή του με τον πολιτικό του λόγο. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
~~~~
Στο νέο μυθιστόρημα του Έρρι ντε Λούκα, το "Impossibile" που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Feltrinelli και με το οποίο ο συγγραφέας πρωταγωνιστεί στην έναρξη του Φεστιβάλ Λογοτεχνίας της Μάντοβας στις 4 Σεπτεμβρίου [του 2919, στη Γαλλία κυκλοφόρησε τώρα - σ.σ.], καλούμαστε να ασχοληθούμε με "τις συμπτώσεις που διέπουν τη ζωή μας ακόμη και όταν δεν το συνειδητοποιούμε" και με "κόμπους που σκόπιμα δεν λύνονται". Δύο άντρες, ένας μετανοημένος και ένας πρώην σύντροφός του από την εποχή που ήταν και οι δύο νέοι, συναντιούνται, δεκαετίες μετά το τέλος της φιλίας τους, σε ένα απότομο ορεινό μονοπάτι. Ο μετανοημένος καταλήγει σε γκρεμό και πεθαίνει. Σπρώχτηκε ή έπεσε; Και είναι τυχαίο ότι δύο πρώην επαναστάτες, που βρέθηκαν για ένα διάστημα σε αντίθετες όχθες, συναντιούνται στα βουνά του Val Badia; Ο νεαρός δικαστής, που ανασυνθέτει την ιστορία στο βιβλίο μέσω της ανάκρισης του κατηγορουμένου, δυσκολεύεται να πιστέψει σε ατύχημα. Η αντιπαράθεση / σύγκρουση του άνδρα με τον δικαστή, ο οποίος είναι είκοσι χρόνια νεότερός του, εναλλάσσεται με τα γράμματα που γράφει στη γυναίκα που αγαπά, την "Ammoremio", όπως την αποκαλεί. "Το Impossibile δεν έχει καμία σχέση με αστυνομικό μυθιστόρημα, είναι ένα είδος που δεν διαβάζω, δεν μου αρέσει. Το βλέπω σαν μια κατασκευή. Υπάρχει κάτι μηχανικό στο αστυνομικό μυθιστόρημα, ακόμα και όταν είναι καλοφτιαγμένο. Εδώ δεν υπάρχει ιστορία, δεν υπάρχει πλοκή, είναι μια συνάντηση μεταξύ δύο γενεών, που τη μία την έχει κατακλύσει ο εικοστός αιώνας, ο κατ 'εξοχήν αιώνας των επαναστάσεων, ο πιο επαναστατικός στην ιστορία της ανθρωπότητας."
Η άλλη γενιά, αυτή του δικαστή, έρχεται τώρα να ανασυνθέσει εκείνη την εποχή μέσω των δικαστικών εγγράφων, αλλά μοιάζει "σαν να αντανακλά τα αστέρια" λέει ο ντε Λούκα στην ANSA, την παραμονή της άφιξής του στη Μάντοβα. "Είναι ένας διάλογος όπου ο κατηγορούμενος έχει, για πρώτη φορά, την ευκαιρία να μιλήσει για την ιστορία του ενώ ο δικαστής έρχεται, για πρώτη φορά, αντιμέτωπος με μία άποψη για τη ζωή που του είναι άγνωστη. Η άρνηση του κατηγορουμένου να έχει επίσημο δικηγόρο οφείλεται και στο εξής: πρόκειται για έναν αμφίδρομο διάλογο. Ένα τρίτο άτομο θα τον επανέφερε στο επίπεδο της ανάκρισης. Και η διαφορά στην ηλικία είναι καθοριστική" εξηγεί ο συγγραφέας.
Οι διάφοροι προβληματισμοί γύρω από τους μετανοημένους που είναι "προδότες", τον κομμουνισμό, τα λογοτεχνικά αποσπάσματα, από τον Παζολίνι ως τον Λεονάρντο Σάσα, αλλά και η υπόθεση Μόρο, δεν κάνουν ποτέ τον ντε Λούκα να παρεκκλίνει από την επιφυλακτικότητά του σε αυτήν την ιστορία.
"Εκείνοι που προδίδουν σκοτώνουν ένα μέρος του εαυτού τους. Δεν είναι απλώς ότι αλλάζουν άποψη, αποσυνδέονται κι από τον εαυτό τους", λέει.
Στο μυθιστόρημα ξαναβρίσκουμε την αγάπη για τα βουνά, την πολιτική δέσμευση, την προσοχή στην έννοια των λέξεων, αλλά ο συγγραφέας διευκρινίζει: "Δεν συμμετείχα στη δραστηριότητα των ένοπλων ομάδων, στις ενέδρες και τις επιθέσεις όπως οι πρωταγωνιστές του βιβλίου. Αυτή η ιστορία μού ήρθε στο μυαλό καθώς ανέβαινα ένα στενό πέρασμα στο Val Badia". "Δεν πρόκειται για ένα φανταστικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών, αλλά για τη διάρρηξη μιας προσωπικής ιστορίας που δημιουργήθηκε μεταξύ των δύο φίλων, πέρα από την ομάδα στην οποία ανήκαν."
"Για μένα, ο μόνος τρόπος να μιλήσω για εκείνη την εποχή είναι να αφήσω στην άκρη τους δογματικούς και κομματικούς τίτλους και να αφήσω τις προσωπικές σχέσεις να μιλήσουν για το πώς η ζωή και τα συναισθήματα κατακλύστηκαν", εξηγεί ο συγγραφέας. Και για το τρέχον πολιτικό σενάριο, δηλώνει: "Περάσαμε ένα χρόνο μέσα στη σύγχυση δύο πολιτικών κινημάτων που δεν είχαν τίποτα κοινό και τώρα επαναλαμβάνεται η ίδια απίθανη κατάσταση. Εν τω μεταξύ, το γεγονός ότι απαλλαχτήκαμε από το απόστημα του Υπουργού Εσωτερικών [εννοεί τον Σαλβίνι - σ.σ.] είναι μία ανακούφιση. Δεν μπορώ να βρω άλλο πολιτικό συναίσθημα παρά μόνο μία προσωρινή ανακούφιση", τονίζει.
Κι αν είναι αλήθεια ότι "το Αδύνατο εμφανίζεται τακτικά στη ζωή μας, τα ερωτικά γράμματα του βιβλίου διηγούνται μία ιδιωτική ιστορία και ταυτόχρονα είναι και μία αφορμή για να αποκτήσουν φωνή όσα ο κατηγορούμενος δεν μπορεί να πει στον δικαστή, η σκιώδης πλευρά του διαλόγου: έτσι ο άντρας μιλά στον δικαστή για τον πολιτικό Σάσα και στο Ammoremio για λογοτεχνία", λέει ο ντε Λούκα που δεν του αρέσει να παρουσιάζει τα βιβλία του, αλλά προτιμάει να έχει μάλλον "την ευκαιρία να πει κάτι για αυτό "που συμβαίνει γύρω".
Mauretta Capuano
ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ;
ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ "ΤΟ ΑΔΥΝΑΤΟ";
ΑΔΥΝΑΤΟ ΕΊΝΑΙ:
Να είναι κανείς απόλυτα ελεύθερος;
Να υπάρχει δίκαιος φόνος;
Να απονείμουν δικαιοσύνη η τύχη, οι συμπτώσεις, το ισχύον θεσμικό πλαίσιο και οι λειτουργοί του;
Να ισχύει η συλλογική ευθύνη;
Να προσεγγίσει κανείς την αλήθεια, χωρίς αυτοψία, έρευνα, αγώνα...
Να επικοινωνήσουν δύο διαφορετικές γενιές , να κατανοηθεί μια άλλη εποχή, να μεταδοθεί το πάθος του οράματος και η πίστη σε μια ιδεολογία, όταν αυτά έχουν χρεωκοπήσει;
Να δηλωθεί /εκφραστεί το άρρητο, το ιδιωτικό, το συναίσθημα;
Να υπάρξει ειλικρίνεια ανάμεσα σε έναν ανώτερο και έναν κατώτερο ιεραρχικά;
Να υπερβεί κανείς την προδοσία;
Να διατηρηθεί μια φιλία;
Να υπάρξει μετάνοια;
Να λειτουργήσει η φύση /οι φυσικοί νόμοι ως πρότυπο κοινωνικής συμβίωσης;
Να κυριαρχήσει η λογική στις ενορμήσεις /στα ενστικτά/ στα συναισθήματα;
Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα εγείρει η έξοχη νουβέλα του Erri de Luca ήδη από τον τίτλο της, οι απαντήσεις στα οποία κρύβονται στις σελίδες του βιβλίου και στην πρόσληψη κάθε επαρκούς αναγνώστη της. Η γραφή αριστοτεχνικά λιτή και στιβαρή, μοιράζεται ανάμεσα στις ερωταποκρίσεις των ανακρίσεων -δίκην πρακτικών- και στα ανεπίδοτα γράμματα του κρατουμένου προς την αγαπημένη του. Έτσι ο δημόσιος λόγος συμπληρώνει τον ιδιωτικό, ο επίσημος τον απόκρυφο, η λογική επιχειρηματολογία την ερωτική εξομολόγηση. Μόνο όταν η ανακριτική διαδικασία ολοκληρώνεται, ανακριτής και ανακρινόμενος επικοινωνούν έξω από το τυπικό πλαίσιο των ρόλων τους, διαμορφώνοντας ένα τέλος που συνιστά νέα αρχή...
Και ενώ το προφανές σκηνικό του βιβλίου είναι το κελί της φυλακής και το δωμάτιο της προανάκρισης, η αφήγηση των συνθηκών συνάντησης των δύο ορειβατών και θανάτου του ενός εξ αυτών μας μεταφέρει στις άβατες -για τους πολλούς- βουνοκορφές, μέσα στα δάση και στα τρεχούμενα νερά, στα αγριόγιδα και στις ελαφίνες, στην τεχνική της αναρρίχησης και στους θανάσιμους κινδύνους που ελλοχεύουν, αλλά και σε σκηνές ηρωισμού, αντίστασης, ερωτικής απόλαυσης, κομματικής αφοσίωσης, πολιτικού και ένοπλου αγώνα, συντροφικότητας και αντιπαράθεσης σε πολλαπλά επίπεδα.
Το διαβάζεται απνευστί, είναι φαινομενικά απλό , πάντως ανοικτό σε πολλαπλές προσεγγίσεις, κοινωνικοπολιτικές, φιλοσοφικές, ψυχολογικές, λογοτεχνικές κ.ά, κάθως υπάρχει και εντόνη διακειμενικότητα, λ.χ. ο στίχος από τη "Φαίδρα" του Ρακίνα "Χαμένη πάει η εκδίκησή μου, αν αυτός, ενώ πεθαίνει, αγνοεί πως ο φονιάς του είμαι εγώ", ή στίχοι από τη "Θεία Κωμωδία" ή από βιβλίο του Τζακ Λόντον ή "Σκέψεις" του Πασκάλ.
Χαρακτηριστικά αποσπάσματα που εν μέρει υπαινίσσονται τις απαντήσεις στα ερωτήματα του τίτλου:
Το βιβλίο ενός Γάλλου αναρριχητή έχει τίτλο: "Οι κατακτητές του ανώφελου". Ανώφελο: αυτό το επίθετο έχει αξία για μένα. Στην οικονομική ζωή, όπου όλα λογαριάζονται σύμφωνα με το ισοζύγιο του δούναι και λαβείν, με το όφελος και τη χρησιμότητα, το να πηγαίνεις στο βουνό, να το ανεβαίνεις, να φτάνεις στην κορυφή του, είναι μια προσπάθεια με τις ευλογίες του ανώφελου. Δε χρησιμεύει και δε θέλει να χρησιμέψει.
Το πέρασμά μου ξαφνιάζει μια ελαφίνα. Είναι ένα πλάσμα με αυθεντική χάρη, γιατί έχει μάθει να επαγρυπνά για κινδύνους τριγύρω. Μεταμορφώνει την επαγρύπνισή της σε κινήσεις ευέλικτες, τέλειες, η φυγή της είναι χορός [...] Δεν γερνούν. δεν έχω δει καμιά τους να καταντάει σταφιδιασμένη όπως συμβαίνει σ' εμάς. Πεθαίνουν εγκάιρως, προτού αναγκαστούν να σέρνονται στη ζωή εξουθενωμένες, εξαντλημένες.
Όποιος καταδίδει τους συντρόφους του ταιριάζει το ρήμα "προδίδω". Αυτό που εσείς αποκαλείτε μετάνοια είναι αποκήρυξη, απάρνηση μιας ιδεολογίας, η οποία ευνοείται με ποικίλα προνόμια από το πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων μέχρι την αλλαγή του ονόματος, την ανάκτηση της ελευθερίας.
Το να μαθαίνεις τα γεγονότα μιας εποχής μέσα από δικογραφίες είναι σαν να μελετάς τα άστρα κοιτάζοντάς τα να καθρεφτίζονται σ' ένα βάλτο.
Αυτός που έχει διαπράξει προδοσία, έχει προδώσει και τον εαυτό του. Όσο κι αν προσπαθεί να πειστεί ότι έχει κάνει αυτό που όφειλε, έχει καταστρέψει ένα κομμάτι του εαυτού του, της νιότης του.
Στην ανάκριση έπιασα να μιλάω για τον Λεονάρντο Σάσα, για την περίοδο όπου από συγγραφέας είχε βαλθεί να κάνει το βουλευτή [...] σε μία φράση του που δεν την καλοθυμάμαι, γράφει ότι η αλήθεια βρισκεται στον πάτο του πηγαδιού κι αν κάποιος σκύψει από πάνω βλέπει την αντανάκλαση του ήλιου ή του φεγγαριού. Όμως αν κατεβεί στο πηγάδι, δε θα βρει ούτε τη μία ούτε την άλλη. Θα βρει την αλήθεια. Έτσι έχουν τα πράγματα, πρέπει ή να κατεβείς ή να πέσεις μέσα. Για παράδειγμα, ο δικαστής με ανακρίνει πίσω από το παραπέτο. Δεν κατεβαίνει κάτω, το πολύ πολύ να σκύψει λίγο.
Θαυμάζω τα ζώα γιατί ελαχιστοποιούν κάθε αξίωση για πρωτοτυπία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου