Η ζωή του Πι και ο Σολωμός

Η ζωή του Πι» είναι μια πολύ ωραία ταινία του Ανγκ Λι, βασισμένη στο - βραβευμένο με «Μπούκερ» - βιβλίο του Γιαν Μαρτέλ. Ο «Κρητικός» του Σολωμού είναι ένα ποίημα που τα κομμάτια του συγκεντρώθηκαν από τον Ιάκωβο Πολυλά και διδάσκεται στη θεωρητική κατεύθυνση της τρίτης Λυκείου.

H Mάνια είναι καθηγήτρια στο Γυμνάσιο και η Άννα διδάσκει στη Γ΄ Λυκείου. Και οι δύο εκπαιδευτικοί θεώρησαν καλό να χρησιμοποιήσουν - ως παράλληλο έργο, στο μάθημα της λογοτεχνίας - τη ζωή του Πι. Η Μάνια παρακολούθησε σε κινηματογράφο την ταινία με τους μαθητές της και, στη συνέχεια, μοίρασε ερωτηματολόγιο για σχολιασμό και ανάπτυξη κριτικής. Ακολούθησε βράβευση του τμήματος που παρουσίασε την καλύτερη εργασία. Η Άννα, έχοντας να κάνει με μεγαλύτερα παιδιά, προχώρησε περισσότερο, σε μία δημιουργική σύγκριση του «Πι» με τον «Κρητικό». Τα δύο έργα (μια ταινία κι ένα ποίημα) είναι αλληγορίες, έχουν παρόμοιες τεχνικές σε αφηγηματικά και χρονικά επίπεδα, παίζουν με την ψευδαίσθηση, το θεϊκό στοιχείο και εμπλέκουν το δισυπόστατο ρόλο της φύσης, στη μοίρα του ανθρώπου.

Και στις δύο περιπτώσεις όλα ήταν διαφορετικά από τη συνηθισμένη τακτική ενός ανιαρού μαθήματος λογοτεχνίας. Το σημαντικότερο βέβαια, είναι η σύνδεση του σχολείου μ΄αυτό που «τρέχει» στην εξωσχολική ζωή των μαθητών. Το ενδιαφέρον στην τέχνη και στις επιλογές που εκείνοι θα έκαναν μόνοι τους, για να ψυχαγωγηθούν. Γιατί πολλά απ΄αυτά τα παιδιά θα πήγαιναν, έτσι κι αλλιώς, να δουν την ταινία. Δεν θα διάβαζαν όμως, με δική τους πρωτοβουλία, τον «Κρητικό» του Σολωμού και μάλιστα για να τον «παπαγαλίσουν» στις Πανελλαδικές. Από τη μία, στη ζωή του Πι, θα απολάμβαναν την επιλογή τους αλλά δεν θα κατανοούσαν πολλά βασικά στοιχεία της τεχνικής ή των συμβόλων της. Από την άλλη, στον Σολωμό, θα δυσανασχετούσαν με τον «καταναγκασμό», αλλά θα διδάσκονταν τη μεθοδολογία ανάλυσης ενός έργου τέχνης.
Η επιτυχία εδώ, είναι να σπάσει το κατεστημένο της ξύλινης «διδασκαλίας» της τέχνης και να ενωθεί η αισθητική συνείδηση του μαθητή με την καλλιτεχνική πραγματικότητα που βιώνει. Ως τώρα, το σχολείο είναι σαν να του λέει: «Βλέπεις, βρε κακομοίρη, τι σπουδαίος είναι ο Σολωμός; Βλέπεις τι ποιητές βγάζει αυτός ο "τόπος"; Μάθε καλά τι έγραψαν οι άλλοι γι΄αυτόν κι έλα να μας τα πεις, να σε βάλουμε στο πανεπιστήμιο...». Κι έτσι, ο νέος άνθρωπος υφίσταται μια παρωχημένη «εθνοκεντρική προπαγάνδα» για να τονώσει την πολιτιστική του συνείδηση, χάνοντας όμως, την πανανθρώπινη και τη δημιουργική. Δεν μαθαίνει ο μαθητής ότι ο Σολωμός δεν ήξερε καλά ελληνικά κι ότι τα προσχέδια τα έφτιαχνε στα ιταλικά. Δεν ξέρει ότι ο δυτικός, ουμανιστικός οίστρος τον ξεσήκωσε να οραματιστεί την εξιδανικευμένη Ελλάδα της ελευθερίας. Κι αν δεν ήταν ο Πολυλάς να μαζέψει τα κομμάτια των ποιημάτων του, δεν θα είχαμε ιδέα σήμερα γι΄ αυτόν τον σπουδαίο, οικουμενικό Έλληνα.

Από την άλλη, στη ζωή του Πι, ο Καναδός Μαρτέλ καταθέτει την ευφυία του μέσα από προσωπικά πολυπολιτισμικά βιώματα, αφού μεγάλωσε σε διάφορα μέρη του κόσμου, μέχρι να καταλήξει στον Καναδά. Αλλά και ο Ανγκ Λι, ταλαντούχος δημιουργός, μεταφέρει το ανατολίτικο μυστήριο στην εικόνα, παντρεύοντας το δυτικό πείσμα για επιβίωση, με το ασιατικό βάθος στην ενδοσκόπηση . Κάτι ανάλογο μ΄αυτούς κάνει κι ο Σολωμός και πολλοί άλλοι πανανθρώπινοι καλλιτέχνες, που υπηρετούν πάντα με μία ανώτερη διάνοια, την περηφάνια του ατόμου.
Όλοι, λοιπόν, αυτοί οι Έλληνες και οι ξένοι δημιουργοί, πρέπει ν΄αρχίσουν να μαζεύονται στη σχολική «παρέα» του μαθητή. Πρέπει να μπουν στην τάξη - απ΄ όλα τα μέρη της Γης - σκηνοθέτες, ποιητές, θεατρικοί συγγραφείς, ηθοποιοί, τραγουδιστές, χορευτές και οτιδήποτε μπορεί να συγκριθεί με την παραδοσιακή βάση της λογοτεχνικής μας παράδοσης. Ο νέος άνθρωπος θα διαβάσει ελάχιστα ποιήματα στη ζωή του, αλλά θα ακούσει άπειρα τραγούδια και θα δει εκατοντάδες ταινίες. Το να επιμένουμε να αγνοούμε την αισθητική πραγματικότητα που εξελίσσεται έξω από το σχολείο, είναι υποκρισία. Πρέπει να κάνουμε τον μαθητή να αγαπήσει την ποίηση και τη λογοτεχνία, όταν τη δει να ξεπετάγεται ως μεγάλη αλήθεια, σε καινούρια έργα από όλο τον κόσμο. Είναι μεγάλη δύναμη στο πνεύμα του, να βρει τη Φεγγαροντυμένη του Σολωμού μέσα στην ιστορία του Πι και να σκεφτεί ότι ο δικός του ποιητής είναι εξίσου «μάγκας» με έναν σταρ σκηνοθέτη του Χόλιγουντ. Είναι μεγάλο κέρδος στην πολιτιστική του αυτοπεποίθηση να μελετήσει το στίχο του Ορφέα Περίδη «...στα βουνά της νότιας Κίνας, άκουσα κλαρίνα ηπειρώτικα..». Μαθαίνει, έτσι, πως οι ήχοι, οι εικόνες, οι σκέψεις κι οι καρδιές των ανθρώπων, παίζουν στους ίδιους ρυθμούς. Και η τέχνη δεν είναι μέσο για «εθνικοποίηση», αλλά «μηχανή» αναζήτησης της αλήθειας.

Το έλλειμμα πολιτισμού, που βιώνουμε σήμερα, έχει τις ρίζες του και στην αδυναμία του σχολείου να δώσει αισθητική παιδεία στους μαθητές του. Μάθαμε να ζούμε σε μια κοινωνία «αντιγραφής» και συμπλεγματικών ενστίκτων απέναντι σε μορφές «μεσσιανισμού». Έχουμε ανάγκη από αυτοπεποίθηση και γνήσια ιδιαιτερότητα. Κι αυτό δεν πρόκειται να συμβεί όταν φοβόμαστε να σκεφτούμε, να επινοήσουμε και να δημιουργήσουμε καινούρια πράγματα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτός ο κόσμος, ο ελληνικός, γεννήθηκε από τη σύνθεση και τις μήτρες πολλών «μανάδων». Γι' αυτό χρειάζεται - τώρα - ν΄αρχίσουμε να μελετάμε καλύτερα, αυτό που πραγματικά μας αρέσει και ν΄ανοίξουμε τα σχολεία στα σύγχρονα έργα. Κι ακόμα καλύτερα, να μάθουμε στους νέους ανθρώπους να δημιουργούν οι ίδιοι κι όχι να «καταναλώνουν» παθητικά τις ιδέες των άλλων. «Γιατί η ποίηση (δημιουργία) είναι μια πράξη εμπιστοσύνης. Κι ένας θεός το ξέρει αν όλα τα σύγχρονα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης...».

Ο Ανδρέας Ζαμπούκας είναι Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας 

Η ζωή του Πι και ο Σολωμός | ΠΑΙΔΕΙΑ | Protagon